[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Marta Korendo
Streszczenie
Autorka, opierając się na badaniach własnych, pokazuje strategie czytania uczniów
dyslektycznych. Opisuje językowe objawy dysleksji oraz wyjaśnia ich mechanizmy. Poprzez
przykłady dowodzi trudności z czytaniem tekstów, jakie występują u dzieci i młodzieży ze
zdiagnozowaną dysleksją.
Strategie czytania uczniów dyslektycznych
I.
Dysleksja – problem życiowy, a nie tylko szkolny.
Problem dysleksji, pomimo ciągłych dyskusji, które się wokół niego toczą, jest wciąż
sprowadzany do zagadnień związanych z umiejętnością, lub raczej – jej brakiem – czytania i
pisania, poprawnością zapisu ortograficznego, jakością pisma. Schemat ten trzeba jak
najszybciej wyeliminować, ponieważ dysleksja staje się pomału jedną z plag cywilizacyjnych
i to nie tylko dlatego, że wzrosła umiejętność stawiania diagnozy oraz liczba chętnych do
otrzymania zaświadczenia. Współczesne tempo i jakość życia oraz sposób i rodzaj bodźców
dostarczanych dzieciom nie sprzyjają właściwemu kształtowaniu się funkcji językowych w
ontogenezie. Suma tych zagrożeń rozwojowych przyczynia się do ciągłego wzrostu liczby
osób z problemami natury dyslektycznej.
Wokół problemu dysleksji narosło wiele mitów, które wciąż niestety ważą silnie na
sposobie diagnozy oraz terapii dzieci z trudnościami w nauce czytania i pisania. Jednym z
nich jest pojmowanie dysleksji jako problemu szkolnego, którego początek i koniec wyznacza
czas nauki zinstytucjonalizowanej. To błędne pojmowanie omawianego zjawiska sprawia, że
odpowiedzialne za to placówki nie diagnozują dzieci małych, trzy- czteroletnich, u których
często bardzo wyraźne są symptomy zagrożenia dysleksją. Nie mówi się również o tym, że
dziecko nie przestaje być dyslektyczne po opuszczeniu murów szkoły, ani po jej ukończeniu.
Z dysleksją człowiek zmaga się przez całe życie, co utrudnia niekiedy np. osiągnięcie –
adekwatnego do możliwości intelektualnych – statusu zawodowego czy wykształcenia.
1
Poruszone problemy wskazują na konieczność odejścia od pojmowania dysleksji jako
zaburzenia nauki czytania i pisania, a zobaczenia jej i opisania w kontekście wielu trudności,
z którymi na co dzień borykają się osoby (nie tylko dzieci!) dyslektyczne.
II.
Czym jest dysleksja?
Wielokrotnie próbowano definiować to zjawisko, próbując wskazywać na różne
aspekty zaburzenia.
W sposób najbardziej trafny zdefiniowała dysleksję Jagoda Cieszyńska, podając, że są
to „dysleksja – to trudności w linearnym opracowaniu informacji: symbolicznych, czasowych,
motorycznych, manualnych i
językowych
”
Definicja ta wyznacza wyraźnie drogę diagnozy oraz terapii omawianego zaburzenia.
Gdyby bowiem terapeuci zechcieli wyznaczonym szlakiem podążyć, w wielu przypadkach
udałoby się uniknąć kłopotów szkolnych oraz życiowych, które są udziałem osób
dyslektycznych.
III. Językowe objawy dysleksji oraz ich mechanizmy.
W systemie językowym obserwować możemy dwa rodzaje związków: paradygmatyczne oraz
syntagmatyczne. Zależności te najlepiej pokazuje poniższy schemat:
1
Definicję tę podała prof. J. Cieszyńska na seminarium naukowym w Uniwersytecie Pedagogicznym
20.02.2009r
2
Mówienie oraz pisanie jest projekcją z osi paradygmatycznej na oś syntagmatyczną.
Aby właściwie dokonać wspomnianej projekcji, należy dokonać określonych wyborów z
istniejących paradygmatów (zbiorów) elementów systemu językowego oraz ułożyć je w
odpowiedniej kolejności (podczas pisania zachowując również uwarunkowany kulturowo
kierunek od lewej do prawej). Jak trudna to sztuka zauważamy dopiero wtedy, kiedy staramy
się pomóc dziecku z zaburzeniami rozwoju w prawidłowym stworzeniu systemu językowego.
Niezliczona niemal liczba paradygmatów różnych elementów (np. liter, końcówek
fleksyjnych, morfemów leksykalnych) oraz konieczność słuchowego lub wzrokowego
uporządkowania ich w odpowiedniej kolejności sprawiają, że zarówno proces mówienia, jak i
pisania jawi się nam jako bardzo skomplikowany, wymagający przede wszystkim sprawnie
przebiegających procesów mózgowych w sferze poznawczej oraz motorycznej.
Uwzględnienie mechanizmów paradygmatycznych oraz syntagmatycznych pozwoliło
J. Cieszyńskiej na stworzenie niezwykle przejrzystej klasyfikacji zaburzeń o charakterze
dyslektycznym
Pozwala ona na dokładną diagnozę problemu oraz wyznaczenie kierunku i
zasad terapii funkcji psychicznych, w tym również językowych. Dzięki skojarzeniu przyczyn
poznawczych ze skutkami w postaci zaburzeń systemu językowego, daje podstawy także do
odejścia od terapii koncentrującej się na skutkach (czyli takiej, podczas której złą technikę
czytania doskonali się poprzez zwiększanie ilości czytanego teksu, a błędy ortograficzne
eliminuje się na drodze uporczywego powtarzania dyktand), a rozpoczęcie o wiele bardziej
2
J. Cieszyńska
, Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji
, Kraków 2005, s.14-16.
3
skutecznej rehabilitacji, opartej na znajomości przyczyn. Wiadomo przecież, że ten sam błąd
językowy może mieć różne przyczyny poznawcze.
Zaburzenia natury paradygmatycznej oznaczają, że osobom dyslektycznym spore
trudności sprawiają procesy nieuświadomionego dokonywania wyborów elementów
językowych. Stąd do typowych błędów dysleksji paradygmatycznej należą
o
mylenie liter podobnych (np. b:p, b:d, p:g, l:ł, m:n, z:ż, a:o)
o
pomijanie znaków diakrytycznych
o
domyślanie się treści z kontekstu lub na podstawie podobieństwa formy
o
brak rozumienia przeczytanego testu
Uszkodzenia systemu językowego natury syntagmatycznej przejawiają się natomiast poprzez
trudności z liniowym uporządkowaniem jego elementów. Oznacza to również
charakterystyczne objaw
o
metatezy cech artykulacyjnych głosek (sztapka – czapka, stebula – cebula)
o
dodawanie liter (dyomy – domy)
o
opuszczanie liter (nart – narty)
o
metatezy liter, sylab, wyrazów
o
kłopoty z odczytywaniem wyrazów jednosylabowych
o
pomijanie interpunkcji
Przytoczona powyżej klasyfikacja objawów dysleksji ściśle powiązana z przyczynami
zaburzeń pozwala odejść od dotychczas uznawanej triady podziału na dysleksję, dysortografię
oraz dysgrafię. Podział ten – oparty jedynie na analizie skutków (objawów) - nie daje
prawdziwego obrazu zaburzeń, co oznacza, że nie pozwala na stworzenie właściwych
programów terapeutycznych. Stad między innymi biorą się błędy w rehabilitacji osób
dotkniętych tym problemem. Założenia terapeutyczne wynikające z diagnozy objawowej
skupiają się przede wszystkim na wielokrotnym powtarzaniu ćwiczeń mających
wyeliminować zaobserwowane trudności, co w konsekwencji prowadzi często do utrwalenia
problemu, a nie jego wyeliminowania.
IV. Jak piszą dzieci dyslektyczne?
3
J. Cieszyńska
, Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji
, Kraków 2005, s.15-16.
4
J. Cieszyńska
, Nauka czytania krok po kroku. Jak przeciwdziałać dysleksji
, Kraków 2005, s.15-16.
4
Analizując teksty tworzone przez uczniów dyslektycznych, odnaleźć możemy
przykłady omówionych wcześniej zaburzeń. Oto tekst siedmioletniego chłopca, u którego
dysleksja wykryta została dopiero w zerówce:
O głębokości zaburzeń dyslektycznych w tym wypadku świadczy fakt, że tekst
zawiera zarówno błędy o charakterze paradygmatycznym, jak i syntagmatycznym. Chłopiec
myli bowiem litery podobne (np. „d” z „b”, „i” z „j”), ale również opuszcza litery w układzie
linearnym („wlse” – w lesie), dokonuje metatez („srzole” – szkole), zapisuje łącznie
wyrażenia przyimkowe. Zaburzenia paradygmatyczne i syntagmatyczne dowodzą, że
problemy dyslektyczne dziecka są bardzo poważne, dotyczą całego systemu językowego i
zostały zauważone zbyt późno, aby nie pozostawić śladu na osiągnięciach szkolnych chłopca.
Poniższy tekst napisała trzecioklasistka, u której przeprowadzane w szkole testy
przesiewowe nie wykazały zagrożenia dysleksją:
Podobnie jak w poprzednim przykładzie, tekst zawiera zarówno błędy o charakterze
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]