[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->100().DUROLQD- 'XGHN5HÀHNV\MQHFLDáDNarracja naśladuje życie, życie naśladuje narrację.Jerome BrunerPrzemiana jest centralnym wątkiem kultury konsumpcyjneji jedną z głównych zasad zachodniej nowoczesności.Mike FeatherstonePopkulturowe nar-racjeRpięknie-----Electronic PDF security powered by www.IndexCopernicus.com.101Kult ciała, piękna i młodości to nieodłączna część kultury popularnej, a kul-turowe procesy wyłaniania się i tworzenia pop-kulturowych ikon podporząd-kowane są reżimowi piękna. Zazwyczaj jednak nie jest ono doskonałością,którą obdarza natura. To piękno tworzone. I to tworzone – dodajmy – zgodniez aktualnie obowiązującymi standardami. Piękno nie jest bowiem obiektywne,lecz jest zmiennym w czasie kulturowym konstruktem. Piękno jest mitem –pisała Naomi Wolf ().Na popkulturową opowieść o poprawianiu natury i dążeniach do osiągnięciaciała idealnego składa się oczywiście wiele wątków: diety, ćwiczenia, specjalnezabiegi i operacje. Kwestie te, choć w pewnych kręgach uchodzić będą za tabu,stają się tematem rozbudowanych medialnych relacji poświęconych życiugwiazd. W niniejszym artykule chciałabym skoncentrować się na jednymz aspektów fenomenu celebrytów i poddać analizie wybrane wywiady udzielaneprzez nich prasie. Opowiadają oni w czasie tych rozmów nie tylko o planachi sukcesach zawodowych, ale dzielą się również rozmaitymi szczegółamiz życia prywatnego. Chciałabym zwrócić uwagę na sposób, w jaki w oweopowieści wplatane są wątki związane z pielęgnacją ciała, zachowywaniemmłodego wyglądu i odchudzaniem. Przyjmując perspektywę społecznegokonstruktywizmu, omówię dominujące modele i charakter wykorzystywanychstrategii narracyjnych, a także wskażę znaczących aktorów tych narracji,główne wątki i dyskursy..DUROLQD - 'XGHN±GRNWRUDQWND 6]NRá\ 1DXN6SRáHF]Q\FK ,),6 3$1DEVROZHQWND ]DU] G]DQLDL VWRVXQNyZ PL G]\-QDURGRZ\FK Z 6]NROH*áyZQHM +DQGORZHM RUD]HWQRORJLL QD 8QLZHUV\WH-FLH :DUV]DZVNLP 3U]\-JRWRZXMH GRNWRUDW ] DQ-WURSRORJLL ]DU] G]DQLD1DUUDFMH DXWRELRJUD¿F]QHRSRZLH FL NXOWXURZHL XFLHOH QLRQH ÄMD´„Media – pisze David Silverman (: ) – nastawiają się na natychmiastowedostarczanie widzom »osobistego« doświadczenia. Wszystko, czego chcą(czego my chcemy), to proste powtarzanie znajomych opowieści. Być możejest to część kondycji ponowoczesnej. Być może wyczuwamy, że ludzie sąnajbardziej autentyczni wtedy, gdy powielają skrypty kulturowe”. Silvermanzastanawia się, w jaki sposób rozpowszechniło się to kulturowe założenie,zgodnie z którym wywiady są wymianą unikatowych doświadczeń. Zwracauwagę na fascynację wywiadami ze znanymi osobistościami. Popularnośćmedialnego formatu, jakim jesttalk show,ufundowana jest właśnie na tejfascynacji. Ceremonie wręczania nagród czy rozgrywki sportowe nie sąnigdy – jak pisze Silverman – „kompletne”, jeśli nie towarzyszą im seriewywiadów „przed” i „po”. Jednak w dużej mierze reprodukują one przewidy-walne i oczekiwane formy, jak sugeruje socjolog. Wywiady udzielane prasieprzez celebrytów proponuję zatem potraktować jako szczególnego rodzajunarracje autobiogra czne.Charlotte Linde podkreśla, że historie życia (lifestories)i autobiogra-e / biogra e należą do odmiennych porządków (Linde,: ). Te pierwszewpisują się w modusy wyznaczone przez oralność i dla ich rozumienia bardzoważny jest kontekst społeczny, drugie zaś są wypracowanymi, zamkniętymitekstami. Narracje autobiogra czne gwiazd i celebrytów noszą znamiona obutypów opowieści. Z jednej strony konstruowane są w obecności dziennikarzaw odpowiedzi na zadawane pytania oraz z mniejszą lub większą świadomościąistnienia publiczności (aspekt społeczny), która się z nim zapozna, a zatemdostosowywane są do odbiorcy. Ta sama opowieść (narracja autobiogra czna)-----Electronic PDF security powered by www.IndexCopernicus.com102()będzie mieć wiele wersji dostępnych w różnych pismach, portalach czyw telewizji, podobnie jak w przypadku historii życia (opowiadanych wielo-krotnie, w różnych sytuacjach, różnym osobom – za każdym razem niecoinaczej). Z drugiej zaś strony opowieści te przyjmują formę zredagowanych,dopracowanych tekstów, tak jak autobiogra e. Oczywiste jest, że tego typumateriały mają charakter marketingowy i przedstawione w nich rewelacjemogą nie mieć pełnego odzwierciedlenia w rzeczywistości, a badacz – rzeczjasna – nie ma możliwości wery kacji przedstawionych treści. Proponujęująć w nawias zawarte w nich treści i potraktować je raczej jako uniwersummodelowych opowieści – opowieści kulturowych (por. Silverman,: ).Podobnie jak historie życia i autobiogra e, opowieści kulturowe konstruo-wane są zgodnie z pewnymi kulturowymi modelami. Sten Jönsson podkreśla,że znaczenia tekstów są dla nas zrozumiałe, ponieważ są zakorzenione w nar-racyjnych schematach, które mają standardową strukturę (Jönsson,:). Dzięki istnieniu tych schematów wiadomo, kto jest dobrym, a kto złymbohaterem, a ich działania i motywacje są jasno określone i czytelne, gdyżprowadzą do przewidywalnego zakończenia. Klasycznym socjologicznymprzykładem takich struktur są następujące narracje: autobiogra a BenjaminaFranklina, uznawana za kanoniczną opowieść o człowieku, który stworzyłsam siebie, czy autobiogra a Lee Iacocci – korporacyjnegoself-made mana(Grzeszczyk,: – , – ). Przykładem takich modelowych opowieścio zmianie ciała mogą być też narracje celebrytów o tworzeniu ciała, ponieważskonstruowane są one z charakterystycznych wątków i wykorzystują podobnysposób przedstawiania motywacji, co postaram się dalej omówić. Narracjeo życiu celebrytów można w tym sensie postrzegać nie tyle jako świadectwotego, co się wydarzyło, ile raczej jako kulturowe konstrukty odbijające do-minujące teorie o „życiu możliwym”, jak ujmuje to Jerome Bruner (: – ).W ten sposób bada właśnie narracje Linde i traktuje je nie – jak zwykło sięprzyjmować np. w badaniachoral history –jako opisy zdarzeń historycznych,ale jako kulturowo uwarunkowane formy narracyjne.Proponuję, idąc za Anthonym Giddensem (: ), przyjąć rozumienieciała jako ucieleśnionego „ja”, które dzięki kontroli stanowi jeden z podstawo-wych środków zachowania biogra cznej ciągłości (Giddens,: ). Ciałopoddane przekształceniu, zmienione – wprowadza element nieciągłości, jestzerwaniem tak rozumianej narracji biogra cznej. Wymaga ona zatem pracybiogra cznej, ukoherentnienia i narracyjnego włączenia faktu posiadaniainnego, nowego ciała, czyli aktualizacji opowieści. „Ani wygląd zewnętrzny,ani sposób bycia nie mogą w postradycyjnych warunkach wysoko rozwiniętejnowoczesności być pozostawione samym sobie. Zasada czynnego konstruo-wania tożsamości całkiem wprost dotyczy także ciała” – podkreślał AnthonyGiddens (: ).Z punktu widzenia metodologii istotna jest jeszcze jedna, ostatnia kwe-stia – relacja ciała i narracji czy też kwestia tekstualizacji ciała na potrzebyautobiogra cznej narracji. John Fiske (: ) nazywa „utekstowieniem”proces, w którym ciała ludzi przekształcają się w znaczniki reguł. W narra-cjach, które dalej przedstawię, odbijają się właśnie procesy „utekstowienia”ciała. Częścią mitu piękna jest także przekonanie o istnieniu związku międzytym, jak ktoś wygląda, a jakim jest człowiekiem. Piękno / brzydota ciała niejest bowiem tylko kwestią estetyczną – w ciała wpisane są rozmaite zna-czenia kulturowe. W zachodnioeuropejskim kręgu kulturowym szczupłasylwetka, na przykład, konotuje zdrowie, piękno, atrakcyjność, kontrolę,sukces i „normalność” (Markula, Burns i Riley: ). Ten zaś, kto nie-----Electronic PDF security powered by www.IndexCopernicus.com.103jest szczupły, traktowany jest nie tylko jako „niezdrowy”, ale także jako„nieudacznik” – ktoś, kto odniósł porażkę jako człowiek (Markula i inni: – ). Odchudzanie i przekształcanie ciała ma w tym sensie wymiarpolityczny i wiąże się z dostosowywaniem ciała do norm opracowanychprzez tych, którzy mają największą władzę – reprezentantów przemysłumedialnego. Jak zauważa Richard Shusterman (: ), obowiązującew naszej kulturze normy pozostają zniewolone przez opresywne stereotypy,które raczej służą wzbogacaniu przemysłu kosmetycznego niż „wzbogacaniunaszego doświadczenia rozmaitości powabów ciała”.0RGHORZH RSRZLH FLW uniwersum narracji celebrytów o tworzeniu ciała znajdziemy także ka-noniczne opowieści i ich bohaterów – swoistych Iacocców i Franklinów.Kanoniczne gury, które warto przywołać, to Oprah Winfrey (historiao walce z nadwagą, wzlotach i upadkach), Renée Zellweger, Christian Baleoraz inne aktorki i aktorzy, którzy na potrzeby roli tyli, by następnie chudnąćlub odwrotnie, i dowiedli, że ciało można dowolnie przekształcać (wystarczytylko ciężka praca), czy Jennifer Lopez, Agnieszka Dygat, Jessica Alba i innemłode mamy w ekspresowym tempie odzyskujące gurę po porodzie. Osobnąkwestią są operacje plastyczne. Tych gwiazdy zwykle nie komentują – stanowiąone szczególne tabu. Za to opowieść o przekształcaniu ciała dopisują media,zestawiając obrazy „przed” i „po”, sugerując wpływ zabiegów na popularnośćgwiazdy czy jej sukcesy zawodowe. Wspomniane kanoniczne gury wpisująsię w trzy modele narracyjne, które ze względu na ich popularność i powta-rzalność można wyodrębnić: narracje o sukcesie w walce z nadwagą, narracjeo pracy ciała, powrót po ciąży do utraconej sylwetki. Przemiana, która jakpodkreślał Mike Featherstone (:), „jest centralnym wątkiem kulturykonsumpcyjnej i jedną z głównych zasad zachodniej nowoczesności”, jest osiątych narracji. Przemiana ciała jest w tym sensie meta-regułą, meta-zasadą.Istotne bowiem jest nie tylko przekształcanie ciała zgodnie z obowiązującymikanonami, ale również proces sam w sobie.1DUUDFMH R VXNFHVLHZ ZDOFH ] QDGZDJ„Wyglądałam grubo i czułam się źle, ale dzięki cudownej diecie i ćwiczeniomuzyskałam upragnioną sylwetkę, teraz czuje się świetnie i jestem szczęśliwa” –Sonya Brown (: ) nazywa podobne opowieści narracjami o sukcesiew walce z nadwagą (weightloss success stories).Według niej są one nie tyleefektem indywidualnego doświadczenia, które zostało znarratywizowanei przybrało formę opowieści, ile raczej zbiorowo wypracowanym kulturowym„wynalazkiem”. Można dowolnie zmieniać imiona i nazwiska bohaterów,gdyż zrąb opowieści ma jasno określoną formę i strukturę. Według BrownPrzedstawione wnioski opracowałam, analizując kilkadziesiąt wywiadów z celebrytami,w których opowiadali oni o tym, jak się odchudzali, oraz artykuły zamieszczone w serwisachlmowych. Pod uwagę wzięłam także „fotorelacje” zamieszczane w najpopularniejszympolskim portalu Onet.pl (maj, czerwiec), które przedstawiały sukcesy gwiazd w walcez nadwagą.-----Electronic PDF security powered by www.IndexCopernicus.com104()(: ) modelową opowieść otwiera opis sytuacji, w której Kowalski lubKowalska stracił kontrolę nad swoją gurą. Bohater jest tego świadomy. Czujesię przygnębiony, odrzucony. Boi się o swoje zdrowie. Jakieś wydarzenieskłania go do podjęcia próby zmiany. Zaczyna stosować określoną metodęodchudzania – na ogół jest to dieta połączona z uprawianiem sportu. Udaje musię osiągnąć cel, a wraz z poprawą wyglądu odmienia się jego życie. Staje siębardziej lubiany, szczęśliwszy, zdrowszy, bogatszy (sic!). W tych opowieściachzawarte jest przesłanie, zgodnie z którym kontrola nad własnym ciałem tokontrola nad własnym życiem (Brown: ).Przyjrzyjmy się fragmentowi wywiadu, którego udzielił „Gali” KrzysztofIbisz. Fragment ten dotyczy wydanej przez celebrytę książki, w której przed-stawia on swoją metodę na wysportowaną sylwetkę: „Ta książka spina wiedzęz kilku dziedzin: dieta, ćwiczenia i styl życia. Plus zabawne opowieści o świecieshow-biznesu. Ta książka to opis mojej zmiany. Nie ma już rozleniwionego,otłuszczonego Krzyśka. Jest wysportowany, muskularny, pełen pasji życiaczterdziestokilkulatek. [ … ] Najgorsze są bezsensowne zrywy. Nic nie jesz,katujesz się przez miesiąc-dwa, a potem odpuszczasz. I organizm wariuje.Zaczyna gromadzić tłuszcz na zapas, bo wie, że będziesz go głodzić. To horror.Prawda jest przewrotna. Chudniesz, gdy jesz. Często, ale racjonalnie. Plussport. Oto cała zagadka. [ …] I musiałem mieć trenera. Bo tak naprawdę trzebazmienić cały styl życia. Trudno zrobić to samemu. Ja potrzebowałem pomocy.Rewolucji nie robi się w pojedynkę. [ … ] wolę zapłacić trenerowi niż lekarzowi.I powiem ci więcej – bardzo mi się to opłaca! Bo koszt włożony w trenera,w dietę przekłada się wprost na dobre samopoczucie. A ono jest kluczem doszczęścia. Zadowolony z siebie człowiek jest lepszym pracownikiem, mężem,ojcem. Jest po prostu szczęśliwym człowiekiem. [ … ] W Polsce mężczyźnimają moment kryzysowy tuż przed czterdziestką. I ja też tak miałem. Tojest moment zapuszczenia się. Przychodzi mała stabilizacja, rozleniwienie.I to jest moment przełomowy. Albo ktoś wtedy mówi – zrobię z tym coś, niedam się. Albo jest równia pochyła…” (Ibisz,).W zacytowanej autobiogra cznej narracji stworzonej na potrzeby wywiadu,re eksje na temat własnego życia splatane są z opisami walki o szczupłą,wysportowaną sylwetkę. Przekształcanie ciała przedstawione jest jako walkaz własnymi słabościami – lenistwem, zapuszczeniem się. Zmiana ciała niejest tylko celem samym w sobie, lecz narzędziem do osiągnięcia kontroli nadwłasnym życiem, narzędziem jego przekształcania – rozleniwiony i otłuszczonybohater staje się po przemianie wysportowanym i pełnym energii mężczyzną.Praca nad ciałem nie ogranicza się jednak do sfery aktywności zyczneji zachowywania diety, lecz wymaga zmiany całego stylu życia. Analizowananarracja wpisuje się zatem w model opisany przez Brown.W dalszej części wywiadu celebryta opowiada o szczegółach owej zmiany.Przedstawiona jest ona w kategoriach zarządzania czasem i planowania.„Stresem też da się zarządzać. Są szkolenia na ten temat.” – przekonuje dzien-nikarkę celebryta (Ibisz,). Warto zauważyć, że ujawnia się tu ważnyzasób narracyjny – dyskursy menedżerskie. Zarządzanie czasem, ustalaniepriorytetów, zarządzanie stresem – opowiadanie o swoim życiu przypominamenedżerską narrację o zarządzaniu organizacją. Wykorzystywanie dyskur-sów menedżerskich idzie w parze z ekspertyzacją życia. Walki o nowe ciałocelebryta nie podejmuje bowiem w pojedynkę – nad planem treningu czydietą czuwają eksperci.Uzasadniając swoje wybory, gwiazdy i celebryci odwołują się do wiedzynaukowej lub jej potocznej wersji. „Każdy, kto choć raz uprawiał jakieś sporty,-----Electronic PDF security powered by www.IndexCopernicus.com
[ Pobierz całość w formacie PDF ]