[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Słownik podstawowych terminów jungowskich
Słownik podstawowych terminów jungowskich
Na podstawie książki
Zenona Waldemara Dudka
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
A
AKTYWNA WYOBRAŹNIA
Metoda świadomego rozwijania ujawnionych treści psychicznych, sposób kierowania wyobraźnią, który służy
poszerzaniu znaczenia treści snów, fantazji, przejawów twórczości itp. Pozwala dokończyć przerwane fantazje czy
sny, które wywołują lęk (wyobrażenia negatywne), lub poznać inne, często pozytywne wersje przebiegu zdarzeń i
przeżyć.
ALIENACJA EGO
Proces lub stan obniżonej energii, spadku emocji, poczucia izolacji (wypędzenia z raju), blokady wyobraźni i
aktywności „ja” w wyniku utraty kontaktu, więzi ego z symbolami kultury (dewaluacja znaczenia obrazów baśni,
mitu, rytuału, sztuki, narracji literackiej) lub pod wpływem negatywnych doświadczeń urazowych, izolacji
psychicznej, odrzucenia, utraty wzorców i oparcia emocjonalnego w rodzinie, społeczności, religii i kulturze. Stan
alienacji jest zwykle następstwem negatywnej, niekontrolowanej ekspansji „ja”, inflacji ego; pozwala uświadomić
sobie ograniczenia psychiczne i zewnętrzne na drodze rozwoju osobowości, wieloetapowego procesu
indywiduacji.
AMAZONKA
Męski typ kobiety, której świadomość została zdominowana przez archetyp Animusa. Potrafi współpracować z
mężczyzną na zasadach partnerskich, a u siebie i innych kobiet ceni siłę woli, zdecydowanie, niezależność.
Kobieta z kompleksem Amazonki nie przykłada wagi do tradycyjnych cech kobiecych, czuje wyższość nad kobietą
o cechach macierzyńskich czy zależną od mężczyzny; często doznaje emocjonalnej frustracji w kontaktach z
mężczyzną, gdyż koncentruje się na racjonalnym i technicznym aspekcie relacji.
AMPLIFIKACJA
Metoda odkrywania znaczeń przez poszerzanie, wzmacnianie danych treści psychicznych, ich powtarzanie,
„okrążanie” (circumambulatio), wyrażanie różnymi kanałami percepcyjnymi (słownie, plastycznie, ruchowo,
muzycznie) lub w różnych wersjach i za pomocą różnych funkcji psychicznych. Treści o głębszym znaczeniu są
odkrywane metodą amplifikacji poprzez odniesienie przeżyć, obrazów sennych czy fantazji do treści mitologicznych
lub innego typu symboli kulturowych (baśnie, literatura). Często pozwala to dotrzeć do znaczeń archetypowych.
ANIMA
Archetyp kobiecości w nieświadomej warstwie psychiki mężczyzny. Umożliwia mu głębokie uczuciowe i duchowe
porozumienie z kobietą (zakochanie, związek archetypowy). Wpływa uwodzicielsko i magicznie na niedojrzałe „ja”
mężczyzny, kształtuje jego kobiece cechy i zachowania, inspiruje twórczo i transformuje pierwotną psychikę
chłopca i młodzieńca z jednostronnie męskiej w bardziej zróżnicowaną (cechy lub typ kochanka, artysty, szamana,
Anima pozytywna). Umożliwia mężczyźnie uświadomienie sobie wzorca postawy miłości, tj. zasady erosa.
Przedwczesny rozwój świadomości Animy lub jej przerost, np. pod wpływem silnego związku z matką bądź
wskutek braku pozytywnych doświadczeń męskich wzorców, może upośledzać rozwój dojrzałej męskości
(kompleks matki u syna, Anima negatywna).
ANIMUS
Archetyp męskości w nieświadomej warstwie psychiki kobiety. Umożliwia jej uzupełnienie świadomości o cechy
męskie, odpowiada za idealny obraz mężczyzny, pozwala zrozumieć zasadę rozumu i twórczej idei tj. logosu. Silny
wpływ archetypu Animusa na świadomość kobiety czyni ją stabilną emocjonalnie, logiczną, łatwo
porozumiewającą się z mężczyzną, a nawet rywalizującą z nim lub dominującą (cechy lub typ amazonki).
ARCHETYP
Obraz pierwotny (gr. arche – pierwotny, typos – obraz) tworzący nieświadomość zbiorową, wrodzony i
dziedziczony jako struktura psychiczna. Stanowi on psychoidalny wzorzec myślenia, przeżywania, spostrzegania i
1 / 8
Słownik podstawowych terminów jungowskich
działania w typowych dla ludzi sytuacjach. Archetypy mają naturę dwubiegunową, nadają formę zwykłym
przeżyciom i aktywności człowieka, a także kształtują ich treść, zaznaczają swój szczególny wpływ na przeżycie
numinosum (doświadczenie religijne) i aktywność twórczą (sztuka archetypowa). W kulturze i doświadczeniu
człowieka archetypy wyrażają się jako symbole sztuki, kultury, religii (rytuału), a także jako charakterystyczne dla
epoki historycznej myślenie, światopogląd, paradygmaty naukowe itp. Główne archetypy to: Anima, Animus,
Wielka Matka, Stary Mędrzec, Jaźń, Cień.
C
CIEŃ
Cała sfera nieświadomości, w której można wyróżnić część (poziom) indywidualną (kompleksy indywidualne,
osobiste) oraz zbiorową, dziedziczoną (Cień zbiorowy, archetyp Cienia). Archetyp Cienia wyraża się przez
charakterystyczne wyobrażenia i symbole kulturowe, jak szatan (diabeł), piekło, śmierć, otchłań, samsara.
CONIUNCTIO OPPOSITORUM
Zasada jedności przeciwieństw psychicznych, które uzupełniają się i kompensują wzajemne wpływy w całym
systemie psychicznym (psyche). Typowe, podstawowe przeciwieństwa psychiczne według Junga tworzą:
świadomość i nieświadomość, introwersja i ekstrawersja, męskość i kobiecość, ego i archetypy, podstawowe
funkcje psychiczne (uczucie i myślenie, intuicja i percepcja), zasada erosa i logosu.
E
EGO
Centralny kompleks świadomości, treści związane z własnym „ja”, samoświadomość, świadomość indywidualna
ukształtowana w toku rozwoju osobistego, zwłaszcza w wyniku wczesnych relacji z osobami znaczącymi (matka,
ojciec, rodzeństwo, opiekunowie). Zasadniczy zrąb ego stanowią główne, częściowo świadome identyfikacje, np. z
ważnymi osobami lub bohaterami baśni, literatury, filmu, wyobraźni. Ego niedojrzałe, słabo zróżnicowane posługuje
się archaicznymi mechanizmami, manipuluje, stosuje z przesadą uniki albo inne, mniej lub bardziej dojrzałe
mechanizmy obronne (izolacja, projekcja, wyparcie, tłumienie, sublimacja, racjonalizacja i in.). Ego dojrzałe
konfrontuje się z własnym wnętrzem i otoczeniem bardziej świadomie, w sposób planowy, systematyczny, spójny
i wyrazisty, a w razie potrzeby kompromisowy, otwarty na okoliczności, potrzeby innych. W procesie indywiduacji
rozwój ego prowadzi do powstania świadomej i w miarę trwałej relacji „ja” z archetypami, w tym przede wszystkim z
archetypem Jaźni (tzw. oś ego – Jaźń).
EKSTRAWERSJA
Tendencja do reagowania na bodźce w otoczeniu, kierowanie uwagi i libido w stronę zjawisk zewnętrznych,
zwracanie się „ja” w stronę obiektów w otoczeniu zewnętrznym.
EROS
Żeńska zasada psychiczna ukierunkowująca świadomość na związek oparty na miłości. Uzupełnia męską zasadą
logosu.
F
FAZA KULTUROWA ROZWOJU PSYCHE (OSOBOWOŚCI)
Okres rozwoju świadomości i osobowości, kiedy „ja” (ego) przyswaja sobie podstawowe treści archetypowe
(znaczenia duchowe, treści nieświadomości zbiorowej). Zwykle odbywa się to w drugiej połowie życia, po
spełnieniu zadań fazy naturalnej rozwoju. W fazie kulturowej osobowość nabywa i utrwala znaczenie zbiorowego
(kulturowego) wymiaru życia psychicznego.
FAZA NATURALNA ROZWOJU PSYCHE (OSOBOWOŚCI)
2 / 8
Słownik podstawowych terminów jungowskich
Okres rozwoju świadomości i osobowości, kiedy kształtują się podstawy „ja” (ego, świadomość indywidualna) oraz
jej adaptacja społeczna i zdolność funkcjonowania społecznego (persona, świadomość zbiorowa, osobowość
zewnętrzna). Zatrzymanie rozwoju psychicznego w fazie naturalnej ogranicza świadomość człowieka do wartości
dotyczących własnego „ja” (egoizm) oraz naturalnych norm zbiorowych (popędy) i pochodzenia społecznego
(normy konwencjonalne, społeczne).
FUNKCJA TRANSCENDENTNA
Zdolność tworzenia symboli oparta na możliwości łączenia przeciwstawnych znaczeń (tzw. funkcja symboliczna).
Dzięki tej funkcji odkrywane jest i realizowane w sferze świadomej znaczenie archetypów. Aktywność tej funkcji ma
znaczenie rozwojowe i terapeutyczne.
FUNKCJE PSYCHICZNE
Istnieją cztery podstawowe funkcje psychiczne, które tworzą dwie pary uzupełniających się opozycji: funkcje
racjonalne – uczucie i myślenie, oraz funkcje irracjonalne – percepcja i intuicja. W procesie rozwoju psychicznego
funkcje te stopniowo różnicują się jako odrębne, a nie zlewające się, tzn. są kontrolowane przez kompleks ego i
stanowią oddzielne kategorie spostrzegania (intuicja – spostrzeganie przez nieświadomość, percepcja –
spostrzeganie zmysłowe) i oceniania rzeczywistości zewnętrznej oraz rzeczywistości psychicznej (uczucie –
wartościowanie subiektywne, myślenie – wartościowanie obiektywne). Funkcje dominujące i lepiej rozwinięte
kształtują określony typ psychiczny, np. typ uczuciowo-intuicyjny, który kieruje się głównie wartościami
subiektywnymi i odczuwaniem (spostrzeganiem) intuicyjnym. Istnieje też odrębna podstawowa złożona funkcja
psychiczna, tj. wyobraźnia (fantazja). W wyobraźni wszystkie funkcje mogą występować oddzielnie, np. czyste
spostrzeganie bez myślenia; łączyć się i działać równocześnie, razem; mogą też być ze sobą różnie wymieszane.
Przy słabo zróżnicowanym „ja” może to sprawiać trudności w identyfikacji tego, co jest rzeczywistą treścią fantazji
(np. zmysły czy emocje).
I
IDENTYFIKACJA
W mniejszym lub większym stopniu nieświadomy proces rozpoznawanie siebie („ja”) w tworach wyobraźni
(projekcjach) lub obiektach, postaciach zewnętrznych. To, z czym się „ja” (ego) identyfikuje, określa jego
indywidualną tożsamość. Niski stopień identyfikacji z sobą oznacza dużą podatność na identyfikacją z popędami,
rolą społeczną i grupą (persona, świadomość zbiorowa), nieświadomością zbiorową (archetypami), bohaterami
mitycznymi i kulturowymi, tworami infantylnej fantazji, archaicznymi wizjami i przelotnymi wyobrażeniami.
INDYWIDUACJA
Proces transformacji osobowości, obejmujący fazę naturalną i fazę kulturową rozwoju psychicznego, podczas
którego wykształcają się określone funkcje i struktury psychiczne: „ja” indywidualne (ego), funkcje świadomości,
świadomość zbiorowa (persona) oraz asymilowane są dostępne w kulturze znaczenia zbiorowe (symbole
kulturowe) bądź pojawiające się bezpośrednio w psychice jako wyobrażenia, marzenia senne, a nawet
kształtujące się w toku rozwoju indywidualnego jako tzw. skrypty życiowe czy mity osobiste.
INFLACJA EGO
Proces lub stan podwyższonej energii, emocji, wyobraźni i aktywności „ja” (fascynacja) w wyniku oddziaływania
symboli kultury (baśni, mitu, rytuału, sztuki, narracji literackiej) lub pod wpływem obrazów spontanicznie
pojawiających się w wyobraźni lub snach, spowodowanych działaniem określonych technik (wizualizacje, taniec,
medytacja) bądź substancji (narkotyki). Stan inflacji prowadzi do doświadczenia psychologicznego sensu
archetypów, odsłaniając ich inspirujace, pobudzające do twórczego działania znaczenie. Stan inflacji „ja” może
mieć wpływ pozytywny lub negatywny na rozwój osobowości (inflacja negatywna lub pozytywna).
INSTYNKT
Naturalny, psychoidalny składnik nieświadomości zbiorowej. W symbolice kulturowej i wyobraźni instynkty są
bardzo bliskie archetypom. Za instynkt można uznać także czynnik twórczy psychiki (popęd do twórczości i
rozwoju).
3 / 8
Słownik podstawowych terminów jungowskich
INTERPRETACJA
Metoda poszukiwania (odkrywania) psychologicznego znaczenia indywidualnych przeżyć, doświadczeń,
wyobrażeń, wspomnień, marzeń sennych, obajwów zaburzeń, np. nerwicy czy psychozy, i innych treści
świadomości i nieświadomości za pomocą analizy oraz syntezy znaczeń w oparciu o założenia teoretyczne, np.
koncepcję archetypów czy kompleksów psychicznych, i/lub dodatkowe metody poszerzające poszukiwane
znaczenie indywidualne czy zbiorowe, np. metoda aktywnej wyobraźni czy amplifikacji. Jedną z bardziej
rozbudowanych metod interpretacji jest metoda hermeneutyczna. Jungowska metoda interpretacji treści
psychicznych łączy podejście analityczne z podejściem syntetycznym (anagogicznym), opartym na interpretacji
symbolicznej.
INTROWERSJA
Tendencja do zwracania energii libido w stronę własnego „ja”, unikanie reagowania na bodźce w otoczeniu i na
obiekty zewnętrzne (samokontrola ekspresji).
J
JAŹŃ
Nadrzędny archetyp jedności i pełni psyche, obraz całości procesów i funkcji psychicznych: świadomości i
nieświadomości, męskości i kobiecości. W kulturze europejskiej stanowi psychiczny obraz Boga, Antroposa,
Chrystusa, a w innych kulturach nadrzędnego bóstwa, które łączy przeciwieństwa psychiczne (jasne i ciemne
aspekty życia i rozwoju).
K
KOBIECOŚĆ
Psychiczny obraz cech i zachowań kobiecych obejmujący zarówno wymiar kolektywny (archetypowy), jak i
indywidualny. Niska świadomość pierwiastka kobiecego u kobiety czyni ją podatną na uleganie przypadkowym
wzorom zewnętrznym (obyczaj, moda), potrzebom popędowym (archaiczna seksualność) lub nieuświadomionym
wzorcom archetypowym. Kobiecość jako ideał „ja” i wzorzec zachowania to Anima u mężczyzn i Wielka Matka u
kobiet i u mężczyzn. Kobiece cechy dziecko czerpie zwłaszcza od matki, ale pewne treści przyswaja sobie także
od kobiecej strony ojca (jego Animy) oraz z kulturowych wzorców kobiecości (religijnych, mitologicznych,
literackich).
KOMPLEKS
Zwykle nieświadoma, oderwana od „ja” (ego) treść psychiczna powstała w wyniku urazu, wyparcia poniżej progu
świadomości przykrych doświadczeń, którą tworzy jakieś wyobrażenie, znaczny ładunek emocjonalny i pewna
treść poznawcza. Kompleksem są również świadome wyobrażenia silnie związane z określonym znaczeniem i z
towarzyszącymi emocjami, np. kompleks ego czy kompleks mocy.
L
LOGOS
Zasada męskiego rozumu, dynamiczny czynnik psyche, twórcza siła uzupełniająca żeńską zasadą erosa.
M
MARZENIA SENNE
Obrazowa, zwykle dramatyczna opowieść, która stanowi złożony materiał pochodzący z nieświadomości,
występująca w stanie snu (wyłączonej świadomości). W stanie jawy, po przebudzeniu, zapamiętywane są na ogół
obrazy szczególnie silnie oddziałujące na emocje, dziwne lub w inny sposób zaskakujące świadomość. Za
4 / 8
Słownik podstawowych terminów jungowskich
niezwykle ważne uznaje się sny zapamiętane z dzieciństwa, sny w postaci serii lub powtarzające się, bogate sny
symboliczne (archetypowe) i sny w momentach przełomowych, np. na początku terapii (tzw. sny inicjalne).
Podstawowe metody analizy materiału sennego to swobodne skojarzenia, aktywna wyobraźnia, amplifikacja.
MĘSKOŚĆ
Psychiczny obraz cech i zachowań męskich obejmujący zarówno wymiar kolektywny (archetypowy), jak i
indywidualny. Niska świadomość pierwiastka męskiego czyni mężczynę podatnym na uleganie przypadkowym
wzorom zewnętrznym (obyczaj, moda), potrzebom popędowym (archaiczna seksualność) lub nieuświadomionym
wzorcom archetypowym. Męskość jako ideał „ja” i wzorzec zachowania to Animus u kobiet i Stary Mędrzec u
mężczyzn i u kobiet. Męskie cechy dziecko czerpie zwłaszcza od ojca, ale wiele treści przyswaja sobie także od
męskiej strony matki (jej Animusa) oraz z kulturowych wzorców męskości (religijnych, mitologicznych, literackich).
MIT OSOBISTY
Indywidualna, częściowo uświadomiona opowieść, która kształtuje znaczącą część, a nawet zasadniczą linię
życia. Jej istotę, jądro stanowi ważna treść (np. z życia rodzinnego lub dzieciństwa), marzenie, idea lub bohater
kulturowy.
N
NIEŚWIADOMOŚĆ
Sfera psychiki niezwiązana z „ja”; tworzą ją dwie podstawowe warstwy: kompleksy osobiste, nieświadomość
indywidualna, oraz archetypy i instynkty, nieświadomość zbiorowa.
NIEŚWIADOMOŚĆ INDYWIDUALNA
Sfera psychiki, która tworzy się w toku rozwoju osobistego w wyniku urazów psychicznych i wyparcia tego, co
nieprzyjemne, bolesne, trudne do zaakceptowania przez rozwijające się „ja” (ego). Tę sferę tworzą kompleksy
psychiczne, zawierające emocje i doświadczenia negatywne, których nie chce lub nie potrafi przyswoić sobie
świadomość, to tzw. Cień indywidualny.
NIEŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA
Sfera psychiki dziedziczona przez każdego człowieka, która zawiera zdobytą przez kulturę ludzką mądrość
przodków, archetypy, obrazy oraz naturalne wzorce zachowania, instynkty. Archetypy i instynkty tworzą rodzaj
złożonego spektrum (analogicznie do spektrum światła biegun fioletowy to archetypy, czerwony to instynkty).
Jednostki żyjące w różnych kulturach i epokach czerpią z tego samego dziedzictwa nieświadomości zbiorowej, ale
tworzą swoiste dla danej tradycji symbole archetypów i instynktów, wyrażające się w sztuce, rytuale, religii.
O
OSOBOWOŚĆ
Cel rozwoju psychicznego, nadrzędna organizacja psychiki, która zapewnia wewnętrzną równowagę
(samoregulacja) oraz stałość i spójność funkcjonowania psychicznego – tak świadomego, jak i nieświadomego.
Zasadniczym etapem rozwoju osobowości jest faza kulturowa rozwoju psyche. Centralnym ośrodkiem
samoregulacji i integracji psychicznej osobowości jest archetyp Jaźni, a nie ego, albo persona, tj. osobowość
zewnętrzna.
OŚ EGO – JAŹŃ
Relacja świadomości indywidualnej (ego) z archetypem Jaźni, dzięki której postępuje proces indywiduacji. Oś ta
kształtuje, z jednej strony, bardziej stabilne „ja”, którego możliwości samoregulacji poszerza świadomość Jaźni, a z
drugiej pogłębia świadomość i aktywność psyche o doświadczenia innych symboli archetypowych, będących w
znacznym stopniu odzwierciedleniem tego centralnego archetypu.
5 / 8
[ Pobierz całość w formacie PDF ]