[ Pobierz całość w formacie PDF ]
DashiellHammettDwaj detektywiPrzełożył i słowem wstępnym opatrzył KrzysztofZarzeckiSłowo od tłumaczaDashiell Hammett (18941961) zapisał się na trwałe jako jeden z naj-wybitniejszych twórców w historii powieci detektywistycznej.Urodzony na farmie swego dziadka w stanie Maryland na wschodnim wybrzeżuStanów Zjednoczonych, nie odebrał prawie żadnego formalnego wykształcenia.Garnšł się wprawdzie do nauki, pożerał ksišżki i wykazywał nieprzeciętne zdolnoci,jednakże niepowodzenia finansowe ojca, który się przeniósł do Baltimore, gdzie zmizernymi rezultatami szukał szczęcia w interesach, zmusiły czternastoletniegoDashiella do porzucenia redniej szkoły politechnicznej i podjęcia pracy dla zasileniabudżetu rodzinnego. Imał się różnych zajęć, które często zmieniał, znudzony ichmonotoniš i brakiem perspektyw. Był posłańcem na kolei Baltimore Ohio,dokerem, gońcem w biurze maklerskim, robotnikiem w fabryce skrzynek,pracownikiem transportu. Aż w roku 1915 otrzymał z ogłoszenia pracę wbaltimorskim oddziale słynnej Agencji Detektywistycznej Pinkertona. Po krótkimstażu biurowym i przeszkoleniu w rudymentach zawodu został wywiadowcš.Zajęcie było wprawdzie ucišżliwe, lecz nareszcie trafiło mu się co, co odpowiadałojego ruchliwej, niespokojnej naturze. Niestety przerwała tę pracę wojna. Służył przezrok w wojskowej kolumnie sanitarnej pod Baltimore, na front go nie wysłano.Przeszedł natomiast podczas wiatowej epidemii 1918 roku influencę, zwanšwówczas hiszpankš, a w jej wyniku odezwała się grulica, którš prawdopodobniezaraził się jeszcze jako chłopiec od matki. Choroba, chociaż zaleczona podczas parupobytów w szpitalach wojskowych, nadwerężyła mu jednak zdrowie na resztę życia ipowracała potem kilkoma falami. Pomiędzy kolejnymi atakami grulicy próbowałpodejmować na nowo pracę agenta Pinkertona, tym razem na zachodnim wybrzeżu,w Spokane w stanie Waszyngton i w San Francisco w Kalifornii, ale przerastało tojuż jego siły. Zahaczył się więc jako agent reklamowy wielkiej kalifornijskiej firmyjubilerskiej, nade wszystko jednak zaczšł goršczkowo pisać wiersze i opowiadania.Cztery i pół roku, jakie w sumie przepracował w agencji Pinkertona, przesšdziłoniewštpliwie o gatunku literackim, jaki sobie ostatecznie obrał i w jakim wkrótcezdobył nie lada sławę. Od 1923 roku w popularnym magazynie Black Mask" zaczęłysię regularnie ukazywać jego pisane w pierwszej osobie opowiadania o bezimiennymwywiadowcy Kontynentalnej Agencji Detektywistycznej, znanym tylko jakoContinental Op (skrót od Operative"). Osobiste dowiadczenia przydawałyautentyzmu jego prozie. Demitologizował zawód detektywa również wwypowiedziach publicystycznych ogłaszanych periodycznie w prasie. Szczególniegłony stał się cykl sarkastycznych wspomnień o jego karierze agenta Pinkertona,drukowany w 1923 roku w elitarnym miesięczniku literackim Smart Set". A oto copisał dwa lata póniej w Black Mask":Wspaniałe bywajš niektóre sposoby Ťnaukowegoť ledztwa, pod warunkiem, żesię je ogranicza do właciwych proporcji, ale kiedy zaczyna się je wysuwać jakoniezawodne na plan pierwszy, stajš się zwykłš szarlataneriš i niczym więcej. Kłopotpolega na tym, że przestępcy sš zwykle tak cholernie nienaukowi i że tacypozostanš, jak długo podstawowš cechš mentalnoci przestępczej będzie infantylnażšdza szybkiego wzbogacenia się. Chemik, fotograf i inni specjalici służš nie-ocenionš pomocš naszemu staremu przyjacielowi, niedouczonemu, platfusowatemutajniakowi, ale na dłuższš metę to on jest tym, który zapełnia więzieniaprzestępcami".Błyskotliwa kariera literacka Hammetta trwała niewiele ponad dziesięć lat, gdyż wpołowie lat trzydziestych przestał właciwie pisać. Pozostawił pięćdziesišt dwaopowiadania i pięć powieci, z których dwie ukazały się po polsku: Sokół maltański(The Maltese Falcon, 1930, wydanie polskie w przekładzie WacławaNiepokólczyckiego Iskry" 1965) oraz Papierowy człowiek (The Thin Man, 1932,wydanie polskie w przekładzie Krzysztofa Zarzeckiego Iskry" 1965). Trzy pozostałeto Red Harvest (Czerwone żniwo, 1929), The Daine Curse (Fatum Daine'ów, 1929) iThe Glass Key (Szklany kluczyk, 1931). Przynajmniej w trzech najdojrzalszychwzniósł gatunek powieci kryminalnej na wyżyny pełnoprawnej literatury i jegopozycja jednego z najwybitniejszych pisarzy amerykańskich owej epokiutrzymywała się jeszcze długo potem, jak zamilkł. Utrwalały jš ponadto wersjeradiowe i filmowe jego powieci, w póniejszym okresie oparte już nie na jegowłasnych scenariuszach. Szczególnie głona była ekranizacja Sokola maltańskiegow reżyserii Johna Hustona, z Humphreyem Bogartem w roli detektywa SamaSpade'a, oraz Papierowego człowieka i całej serii dalszych filmowych przygód paryjego detektywów-amatorów, Nicka i Nory Charlesów, granych przez popularnychaktorów lat trzydziestych, Williama Powella i Myrnę Loy.Hammett pozostanie na zawsze twórcš i pierwszym mistrzem tzw. czarnegokryminału, który w następnych dziesięcioleciach zrobił takš karierę na całym wiecie.Powieci i opowiadania Hammetta rozgrywajš się w dżungli znieprawionej Amerykilat dwudziestych i trzydziestych. Zbrodniarzami bywajš tu nierzadko ludzie ze wiatagangsterskiego, a bohater-detektyw z koniecznoci chwyta się często sposobówdziałania niewiele mniej bezwzględnych niż przestępcy i mimo że występuje wsłusznej sprawie, przyobleka się z reguły w maskę cynizmu.Ten rodzaj prozy był oczywicie w zgodzie z gorzkim duchem epoki, nie potrafišcejtak łatwo przejć do porzšdku dziennego nad niedawnym wstrzšsem wojnywiatowej, która ostatecznie skompromitowała dziewiętnastowieczne wartoci ikonwenanse. Grzeczna", oparta na wierze w potęgę rozumu powiećdetektywistyczna w stylu Conan Doyle'a, choć tak wietnie rozwijana w Anglii przezAgatę Christie czy Dorothy Sayers, nie odpowiadała goršczkowemu rytmowi życiaAmeryki tzw. epoki jazzu, jakkolwiek i tu miała swoich kontynuatorów. U Hammettadedukcja schodzi na plan drugi, na plan pierwszy wysuwa się dynamiczna akcja,niekiedy ocierajšca się o granice nieprawdopodobieństwa. Nawet bowiempamiętajšc, że lata dwudzieste były w USA okresem gwałtownego rozlunienia normobyczajowych, prohibicji z jej wszystkimi odwrotnymi od zamierzonych skutkamiubocznymi oraz szczytowego nasilenia się korupcji i gangsteryzmu nie sposóbnie zauważyć, że wiele utworów Hammetta, opowiadajšc wprawdzie historie, odktórych trudno się oderwać, piętrzy sensacyjne wydarzenia w sposób, który niewytrzymuje próby trzewiejszej refleksji. Dotyczy to szczególnie opowieci, którychbohaterem jest Continental Op.Przerysowania były wszakże wiadomym zabiegiem pisarskim Hammetta, którychciał wyolbrzymiajšc piętnować zło i odkłamywać zafałszowany obraz Ameryki,utrwalany przez sentymentalnš literaturę. Według wszelkich przekazów ludzi, którzygo bliżej znali, był nieprzeciętnš indywidualnociš o zdecydowanych przekonaniachlewicowych i trudnym charakterze. Takim utrwaliła go między innymi w trzech to-mach swoich wspomnień jego długoletnia przyjaciółka, znakomita dra-matopisarkaLillian Hellman. Na podstawie jednego z opowiedzianych przez niš epizodów reżyserFred Zinnemann nakręcił w roku 1977 wstrzšsajšcy film Julia, znany z naszychekranów. Obok dwóch przyjaciółek, antyfaszystki Julii, która ginie z ršk hitlerowców(grała jš Vanessa Redgrave), i narratorki, debiutujšcej pisarki Lillian (Jane Fonda),trzeciš niezapomnianš kreację, przyjaciela i mentora literackiego tej ostatniej, włanieDashiella Hammetta, stworzył Jason Robards. Kto widział ten film, może sobiewyobrazić, jakš osobowociš był Hammett walczšcy przez całe życie twardo osprawy, które uważał za słuszne.Dwa przedstawione w tym tomiku opowiadania prezentujš- dwóch sporódgłonych detektywów stworzonych przez Hammetta. Obaj ukazani tu zostali wbardzo jak na tego autora spokojnych, tradycyjnych ledztwach. Continental Op,próbujšcy tym razem odzyskać jedynie zrabowanš biżuterię, w dalszychopowiadaniach, a także w powieciach Czerwone żniwo i Fatum Daine'ów, będzieczęsto brał udział w krwawych rozprawach gangsterskich, z których zawsze cudemwychodzi cało i które zawsze traktuje beznamiętnie jako nieodłšczny składnik swegozawodu. Zawodu, który wybrał z upodobania i który stara się wypełniać zmaksymalnš sumiennociš. Sam Spade, postać zarysowana na-stępnie znacznie pełniej w Sokole maltańskim, ukrywa pod maskš obojętnoci iszorstkim obejciem pryncypialnš uczciwoć i wrażliwoć na krzywdę. Okaże sięmoże mniej od swego poprzednika cyniczny, choć także będzie nieraz stawał oko woko z brutalnociš wiata zbrodni i balansował na krawędzi prawa. I to raczej on, nieContinental Op, stanie się prototypem najsławniejszych detektywów prywatnych,stworzonych póniej przez takich wietnych kontynuatorów gatunkuzapoczštkowanego przez Hammetta, jak Raymond Chandler, Erle Stanley Gardnerczy Ross MacDonald.Tom, Dick albo HarryNigdy się nie dowiedziałem, czy Frank Toplin jest wysoki, czy niski. Widziałem jedyniejego kulistš głowę łysš czaszkę i pomarszczonš twarz, jednš i drugš barwy i fakturypergaminu opartš na białych poduszkach w wielkim starowieckim łożu z czteremakolumienkami. Resztę jego ciała kryła gruba warstwa pocieli.Przy tym pierwszym spotkaniu w sypialni były: jego żona, okršgła kobieta o bladejnalanej twarzy, ze zmarszczkami jak rysy na koci słoniowej; ich córka Phyllis, typrezolutnej dziewczyny, która jest duszš kółka zblazowanej młodzieży; oraz młoda służšca,która mi otworzyła drzwi, potężnie zbudowana blondyna...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]