[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Jerzy Maternicki Czes�aw Majorek Adam Sucho�skiDydaktyka historiiWydawnictwo Naukowe PWN Warszawa 1993Ok�adk� projektowa� Dariusz LitwiniecRedaktorzy Wies�awa Chlopecka, Anna Ki�ysRedaktor techniczny Teresa SkrzypkowskaTytu� dotowany przez Ministra Edukacji NarodowejCopyright � by Wydawnictwo Naukowe PWN Sp. z o.o.Warszawa l WISBN 83-01-10921-1Wst�pPierwszy i jak dot�d jedyny polski uniwersytecki podr�cznik dydaktyki historii ukaza� si� przesz�o 60 lat temu. Mamy tu na my�li wydan� po raz pierwszy w 1928 r., cenn� w swoim czasie Dydaktyk� historii Hanny Pohoskiej. Od czasu drugiego wydania tej pracy w 1937 r. min�o z g�r� 50 lat. Prze�yli�my w tym czasie par� epok historycznych, kt�re wywar�y silne pi�tno na polskiej edukacji historycznej. Podr�cznik H. Pohoskiej ma ju� dzi� znaczenie jedynie historyczne, jako �wiadectwo my�li i d��e� pierwszego po odzyskaniu niepodleg�o�ci pokolenia polskich dydaktyk�w historii. Zdezaktualizowa�y si� r�wnie� kompendia dydaktyczno-histo-ryczne wydane w latach sze��dziesi�tych: Metodyki nauczania historii Czes�awa Szybki i Tadeusza S�owikowskiego. Obie te prace, cho� nie pretendowa�y do miana uniwersyteckiego podr�cznika, by�y przecie� - w swoim czasie - po�yteczn� jego namiastk�. Dotyczy to w szczeg�lno�ci popularnej w szerokich kr�gach nauczycielskich ksi��ki T. S�owikowskiego. Dzi� i ona ma ju� znaczenie historyczne.Starzenie si� podr�cznik�w i kompendi�w jest rzecz� normaln�. Zjawisko to obserwujemy zreszt� we wszystkich dziedzinach nauki. Rozw�j bada� zmusza do przeprowadzenia bilans�w wiedzy naukowej, do odrzucania starych i pisania nowych podr�cznik�w i �zarys�w".W przypadku dydaktyki historii ma to tym wi�ksze uzasadnienie, i� dziedzina ta uleg�a na �wiecie, w okresie ostatnich dw�ch - trzech dziesi�cioleci, zasadniczym przeobra�eniom. Wsp�czesna dydaktyka historii niewiele ju� przypomina swoj� poprzedniczk� - �metodyk� nauczania historii" sprzed trzydziestu czy czterdziestu laty. Kiedy� by�a to �umiej�tno�� fachowa" kodyfikuj�ca praktyczne do�wiadczenie nauczycieli, wytyczaj�ca okre�lone normy post�powania w procesie przekazywania uczniom wiedzy historycznej. Wsp�czesna dydaktyka historii jest, a mo�e raczej staje si� nauk� o szerokim programie badawczym, korzystaj�c� ze zdobyczy nie tylko dydaktyki og�lnej, ale r�wnie� takich dyscyplin czy subdyscyplin jak metodologia historii, teoria kultury historycznej, socjologia, nauki polityczne itp. Przedmiotem zainteresowania dydaktyk�w historii jest dzi� nie tylko szkolna edukacja historyczna, badaj� oni tak�e inne formy upowszechniania wiedzy o przesz�o�ci. Chodzi m.in. o ods�oni�cie mechanizm�w spo�ecznej recepcji wiedzy historycznej, o ukazanie z�o�onego procesu kszta�towania si� kultury i �wiadomo�ci historycznej spo�ecze�stwa. Tak pojmuje si� dzi� zadania dydaktyki historii w Republice Federalnej Niemiec, we Francji, W�oszech, w Holandii i w wielu innych krajach. Dydaktyka historii traktowana jest tam jako �nauka stosowana historii", jako swego rodzaju pomost ��cz�cy historiografi� ze spo�ecze�stwem. Stawia si� przed ni� zadania wypracowania najlepszych modeli upowszechniania naukowej wiedzy historycznej nie tylko w szkole, ale tak�e i poza ni�, w systemie tzw. edukacji r�wnoleg�ej.Z poszerzaniem pola badawczego ��czy si� �ci�le proces unaukowienia dydaktyki historii, doskonalenia jej metod badawczych, aparatury poj�ciowej itp.W podobnym kierunku zmierza r�wnie� polska dydaktyka historii, kt�ra od lat dwudziestuaktywnie uczestniczy w przemianach europejskiej my�li dydaktyczno-historycznej. Dokonali�my w tej dziedzinie znacznego kroku naprz�d, osi�gaj�c niejednokrotnie wyniki por�wnywalne z dokonaniami dydaktyk�w francuskich, angielskich, w�oskich czy holenderskich. Niestety, dorobek ten jest w niewielkim tylko stopniu znany osobom najbardziej zainteresowanym, tj. nauczycielom i studentom historii. Wi�kszo�� polskich prac badawczych z zakresu dydaktyki historii ukaza�a si� w wydawnictwach uczelnianych, w mikroskopijnym nieraz nak�adzie 100 - 300 egzemplarzy. Publikacje te s� z regu�y niedost�pne na rynku ksi�garskim. Polski nauczyciel czy student historii nie ma te�, praktycznie rzecz bior�c, wi�kszych szans, aby zapozna� si� z dorobkiem przoduj�cej dzi� w �wiecie niemieckiej (do niedawna zachodnioniemieckiej) dydaktyki historii. Dotyczy to zreszt� r�wnie� literatury dydaktyczno-historycznej innych kraj�w europejskich, w Polsce raczej s�abo znanej nawet w�r�d niekt�rych kr�g�w dydaktyk�w historii. Jest to skutek r�nych ogranicze�, wyst�puj�cych do niedawna w naszych kontaktach naukowych z dydaktyk� obc�. Sytuacja w tej dziedzinie uleg�a w ostatnich latach pewnej poprawie, nadal jednak jest daleka od stanu zadowalaj�cego.Jednym z zada� naszego podr�cznika jest upowszechnienie zdobyczy nowoczesnej my�li dydaktyczno-historycznej, zar�wno polskiej, jak i - w miar� mo�liwo�ci - obcej. Zgodnie z aktualnymi obecnie tendencjami w nauce europejskiej zrywamy z tradycyjnym, w�skim pojmowaniem przedmiotu i zada� dydaktyki historii. Upatrujemy w niej wa�n� subdyscyplin� historyczn�, zajmuj�c� si�, jak to ju� wy�ej powiedzieli�my, z�o�on� problematyk� upowszechniania wiedzy historycznej i jej spo�ecznej recepcji. Oczywi�cie ten nowy, szeroki program dydaktyki historii m�g� by� w naszym podr�czniku zrealizowany tylko na tyle, na ile pozwala� na to aktualny stan bada�, w tym tak�e bada� w�asnych, prowadzonych przez autor�w niniejszego opracowania.G��wn� uwag� skupili�my na problemach szkolnej edukacji historycznej, zdecydowa�y o tym nie tylko okre�lone wzgl�dy praktyczne, tj. potrzeby nauczycieli i student�w przygotowuj�cych si� do zawodu nauczycielskiego, przes�dzi� o tym r�wnie� skromny jeszcze dorobek bada� dotycz�cych pozaszkolnej edukacji historycznej. Starali�my si� jednak o to, aby szkolna edukacja historyczna i jej problemy ukazane zosta�y w szerokim kontek�cie spo�ecznego obiegu wiedzy historycznej. Problematyce tej po�wi�cone zosta�y dwa rozdzia�y tego podr�cznika (rozdzia�y III i IV), w kt�rych m.in. omawiamy r�ne formy przekazu historycznego, takie np. jak historiografia, publicystyka historyczna, literatura pi�kna, historia oralna, i analizujemy ich wp�yw na �wiadomo�� i kultur� historyczn� spo�ecze�stwa. Rozdzia�y I i II zosta�y po�wi�cone metodologicznym problemom dydaktyki historii.Wzgl�dy praktyczne zadecydowa�y r�wnie� o tym, i� podr�cznik koncentruje si� na problematyce aktualnej. Zrezygnowano w zwi�zku z tym z systematycznego wyk�adu dziej�w edukacji historycznej i my�li dydaktyczno-historycznej. Problematyka ta zosta�a szeroko om�wiona w dotychczas istniej�cej literaturze naukowej. Czytelnik�w bli�ej zainteresowanych tymi zagadnieniami odsy�amy do opracowa� Jerzego Maternickiego: Dydaktyka historii w Polsce 1773-1918 (1974), i Polska dydaktyka historii 1918-1939 (1978), a tak�e do monografii wymienionych w rozdziale II.Wyeksponowali�my zagadnienia nowe, pomijane lub te� w niedostatecznym stopniu uwzgl�dniane w dotychczasowych kompendiach z zakresu dydaktyki historii. Spos�b prezentacji poszczeg�lnych problem�w jest zr�nicowany m.in. w zale�no�ci od stopnia ich z�o�ono�ci, aktualnego stanu bada� i dost�pno�ci istniej�cej literatury monograficznej (polskiej i obcej). Zagadnienia wzgl�dnie proste, szeroko opisane w dost�pnej literaturze naukowej, przedstawione zosta�y w spos�b syntetyczny. Zagadnienia nowe i z�o�one, s�abo opracowane w literaturze monograficznej, potraktowane zosta�y szerzej, w spos�b analityczny. Dotyczy to zw�aszcza niekt�rych spraw omawianych w pierwszej i drugiej cz�ci podr�cznika. Niekt�re partie-naszej pracy maj� charakter materia�owy. Starali�my si� w ten spos�b stworzy� warunki do samodzielnej pracy studenta nad wybranymi zagadnieniami. Uwa�amy, i� g��wnym zadaniem podr�cznika uniwersyteckiego jest nie tyle dostarczenie studentowi �gotowej" wiedzy, ile postawienie pewnych problem�w i wskazanie dr�g prowadz�cych do ich rozwi�zania.Autorzy starali si� pokaza� dydaktyk� historii jako dziedzin� �yw� i �ywotn�, wci�� zmieniaj�c� si�, rozszerzaj�c� pole swoich docieka�, poszukuj�c� coraz doskonalszych narz�dzi6badawczych. Wiedza dydaktyczno-historyczna ma charakter otwarty, jest przedmiotem licznych spor�w i kontrowersji. Starali�my si� wi�c zaprezentowa� Czytelnikowi wiele pogl�d�w na ka�de niemal z omawianych zagadnie�. Umo�liwi mu to, jak nam si� wydaje, wyrobienie sobie w�asnego zdania o poruszanych w ksi��ce tematach.Autorzy podr�cznika zdaj� sobie spraw� z wielu jego niedostatk�w. Nie wszystkie zagadnienia zosta�y w nim nale�ycie pog��bione. Czasami uniemo�liwia� to aktualny, nie zawsze zadowalaj�cy stan bada� w niekt�rych dziedzinach. Dotyczy to m.in. s�abo dotychczas zbadanych, zw�aszcza w Polsce, psychologicznych podstaw nauczania historii. Na szersze, pog��bione uj�cie tego zagadnienia przyjdzie nam zapewne jeszcze troch� poczeka�. Inaczej wygl�daj� metodologiczne, socjologiczne i kulturologiczne aspekty edukacji historycznej. Mamy w tej dziedzinie powa�ny, licz�cy si� dorobek, kt�ry mo�na by�o wykorzysta� w analizie wielu interesuj�cych nas tu zagadnie� dydaktyczno-historycznych.Dobry podr�cznik uniwersytecki powstaje stopniowo, przy wsp�pracy u�ytkownik�w. Maj�c nadziej� na drugie wydanie naszej pracy, zwracamy si� z apelem do Czytelnik�w0 nadsy�anie wszelkich uwag, kt�re mog� si� przyczyni� do jej dalszego doskonalenia. Ju� teraz pragniemy podzi�kowa� pierwszym Czytelnikom tej pracy - Prof. Prof. Januszowi Rulce1 Jerzemu Topolskiemu za cenne uwagi recenzyjne, kt�re w niema�ym stopniu przyczyni�y si� do podniesienia jej warto�ci.Jerzy MaternickiCz�� pierwszaTeoretycznei metodologicznepodstawy dydaktykihistoriiJerzy Maternicki/. Wsp�czesna dydaktyka historii1. Problemy terminologiczneTermin �dydaktyka historii" ma wiele znacze�. Pos�u�ymy si� tu pewnym przyk�adem. Kiedy m�wimy, �e kto� �uprawia dydaktyk� historii", mo�emy mie� na my�li zar�wno to, i� osoba ta - w takiej...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]