[ Pobierz całość w formacie PDF ]
UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
PEDAGOGIKA SPECJALNA
Praca zbiorowa pod redakcją
WŁADYSŁAWA
DYKCIKA
Wydanie II
poszerzone i uaktualnione
POZNAŃ 2001
1
Spis treści
Wstęp
Informacja o autorach..................................................................................................
…………………………………………………
Część l
WPROWADZENIE W PRZEDMIOT PEDAGOGIKI SPECJALNEJ JAKO NAUKI
(Władysław Dykcik)
1.
Podstawowe pojęcia - pedagogika specjalna, norma, normalność, niepełnosprawność, upośledzenie, dysfunkcjonalność,
kalectwo, inwalidztwo, wyrównywanie szans ... ………………………………………………………………………………………………
2.
Pedagogika specjalna jako teoria i praktyka........................................................................………………………………………………….
2.1.
Miejsce pedagogiki specjalnej w systemie nauk o człowieku........................................………………………………………………….
2.2.
Pedagogika specjalna w systemie nauk pedagogicznych...............................................………………………………………………….
2.3.
Tożsamość pojęciowo-naukowa i nowe paradygmaty...................................................………………………………………………….
2.4.
Wielokontekstowość, interdyscyplinarność i integracyjność teorii i praktyki ... ………………………………………………………….
2.5.
Humanizm treści, działań i efektów specjalnej edukacji oraz samopomocy .... ……………………………………………………………
2.6.
Upodmiotowienie i obiektywizacja niepełnosprawności podstawą życiowej normalizacji ………………………………………………
3. Historyczno-kulturowe i społeczne uwarunkowania opieki, edukacji, rehabilitacji oraz wartościowania życia osób niepełnosprawnych……
3.1. Zmiana tradycji kulturowej dotyczącej osób niepełnosprawnych, ich roli i miejsca w społeczeństwie polskim…………………………..
3.3.
Standardowe zasady wyrównywania szans osób niepełnosprawnych opracowane i przyjęte przez ONZ ………………………………...
3.4. Aktywność lokalnych środowisk osób niepełnosprawnych szansą na integrację i życiowe ukierunkowanie………………………………
4. Współczesne cele rozwoju pedagogiki specjalnej i strategie reform w edukacji .... ……………………………………………………………
4.1.
Nowe typy i kategorie racjonalności założeń teorii i praktyki edukacyjnej .... …………………………………………………………..
4.2.
Problemy medyczne, psychologiczne, społeczne i zawodowe osób niepełnosprawnych……………………………………………………
4.3.
Zagadnienia metodologiczne: procedury i metody badawcze ...................................……………………………………………………
5. Stare i nowe orientacje programowo-badawcze pedagogiki specjalnej wynikające z jej………………………………………………………..
społecznego zaangażowania....................................................................................................……………………………………………………
Część 2
TENDENCJE ROZWOJOWE PEDAGOGIKI SPECJALNEJ W ZAKRESIE OPIEKI, EDUKACJI I REHABILITACJI
Zakres i przedmiot zainteresowań pedagogiki specjalnej
(Władysław Dykcik)....................
……………………………………………………
1.
Indywidualne i społeczne potrzeby, cele i zadania .................................................……………………………………………………
2.
Specyfika programowo-metodyczna .......................................................................……………………………………………………
3.....................................................................................................................................
Podstawowe zasady edukacji i rewalidacji osób
niepełnosprawnych w systemowym układzie ich potrzeb życiowych i
społecznego wsparcia.......................................................................................................……………………………………………………
Formy postępowania terapeutyczno-wychowawczego( Władysław Dykcik) ....................
……………………………………………………
1.
Wczesna, rozwinięta diagnoza i interwencja............................................................
……………………………………………………
2. Wielostronna stymulacja i uaktywnianie .............................................................
……………………………………………………
3. Usprawnianie...........................................................................................................
……………………………………………………
4
. Korektura (korekcja, korygowanie)
.............................................................
……………………………………………………
5. Kompensacja ........................................................................................................
……………………………………………………
6.
Indywidualizacja......................................................................................................
……………………………………………………
7. Profilaktyka i prewencja...........................................................................................
……………………………………………………
8.
Wspieranie i wspomaganie .....................................................................................……………………………………………………
Bibliografia..................................................................................................................................……………………………………………………
Pedagogika specjalna w Polsce u progu XXI wieku
(Jan Pańczyk) ......................................
……………………………………………………
1.
Rozwój pedagogiki specjalnej .................................................................................……………………………………………………
2.
Dokonania w latach 1970-1996....................................................................................……………………………………………………
3.
Współpraca z instytucjami krajowymi i zagranicznymi.............................................……………………………………………………
4.
Stan polskiej pedagogiki specjalnej w końcu XX wieku .........................................……………………………………………………
5.
Komu służy polska pedagogika specjalna?.................................................................……………………………………………………
6.
Słabości systemu kształcenia specjalnego ...............................................................……………………………………………………
7.
Oczekiwania i perspektywy.........................................................................................……………………………………………………
Bibliografia..................................................................................................................................……………………………………………………
Kształcenie pedagogów specjalnych
(Jan Pańczyk)..................................................................
……………………………………………………
1.
Wprowadzenie.............................................................................................................……………………………………………………
2
3.2.
Problemy edukacji i integracji niepełnosprawnych ze społeczeństwem w perspektywie światowej i europejskiej……………………….
2.
Osobowość pedagogów specjalnych ......................................................................……………………………………………………
3.
Studia w ramach kierunku studiów pedagogika specjalna.........................................……………………………………………………
4.
Studia poza kierunkiem studiów pedagogika specjalna.............................................……………………………………………………
Zakres studiów na kierunku pedagogika specjalna
(Jan Pańczyk) .....................................
……………………………………………………
Kształcenie specjalne w Polsce w końcu XX wieku
(Jan Pańczyk) .......................................
……………………………………………………
Część 3
SZCZEGÓŁOWE DZIEDZINY PEDAGOGIKI SPECJALNEJ
Pedagogika osób z lekkim upośledzeniem umysłowym
(Janina
Wyczesany) ....................
……………………………………………………
Pedagogika osób z umiarkowanym, znacznym i głębokim upośledzeniem umysłowym
(Jolanta Lausch-Żuk)
…………………………..
Pedagogika niesłyszących i niedosłyszących -surdopedagogika (UrszH/aEc/cert) …………………………………………………………….
Pedagogika niewidomych i niedowidzących
(Roman Ossoivski
…………………………………………………………………………………..
Pedagogika dzieci głuchoniewidomych
(Tadeusz Majeioski) ..........................................
………………………………………………………
Pedagogika osób z niepełnosprawnością ruchową
(Barbara Szychoiuiak)............................
………………………………………………………
Pedagogika terapeutyczna dzieci przewlekle chorych
(Aleksandra Maciarz).......................
………………………………………………………
Pedagogika osób odmiennych somatycznie
(Barbara fugowar) ......................................
………………………………………………………
Pedagogika osób z trudnościami w uczeniu się
(Władysława Pilecka)..................................
………………………………………………………
Pedagogika osób z zaburzeniami mowy -logopedia
(Elżbieta Minczakiewicz)
……………………………………………………………………
Pedagogika dzieci z autyzmem i zespołami psychozopodobnymi
(Joanna Kruk-Lasocka)
………………………………………………………
Pedagogika osób ze sprzężonymi upośledzeniami
(Andrzej Twardowski).............................
………………………………………………………
Pedagogika osób niedostosowanych społecznie
(Bronisław Urban) ............................
………………………………………………………
Pedagogiczne problemy funkcjonowania i opieki osób w starszym wieku
(Stanisław
Kowalik)
……………………………………………
Pedagogika dzieci zdolnych i uzdolnionych
(Eugeniusz Piotrowski).....................................
………………………………………………………
Część 4
WSPÓLNE PROBLEMY SPECJALNEJ OPIEKI, EDUKACJI I SPOŁECZNEGO WSPARCIA
Problemy rehabilitacji i pomocy niepełnosprawnym w domu rodzinnym, przedszkolu
i szkole
(Halina Borzyszkowska)
………………..
Problemy autonomii, integracji społecznej i normalizacji życia osób niepełnosprawnych
w środowisku
(Władysłaiv Dykcik)
………………
Problemy poradnictwa w procesie rewalidacji osób niepełnosprawnych
(Franciszek
Wojciechowski)
……………………………………
Problemy rehabilitacji zawodowej i społecznej osób niepełnosprawnych
(Tadeusz
Majewski)
…………………………………………
Problemy podkultur i sekt wśród młodzieży
(Teresa Sołtysiak)..............................................
………………………………………………………
Andragogika specjalna
(Jerzy Stochmiałek)..............................................................................
………………………………………………………
3
Wstęp
Osoby o nietypowym rozwoju, jednostki trudne w wychowaniu, a także osoby niepełnosprawne istnieją na całym
świecie, ich liczba wciąż rośnie we wszystkich środowiskach społecznych w każdym kraju, stanowiąc swego rodzaju
paradoks rozwoju cywilizacji oraz postępu naukowego naszych czasów. Ludzie różnią się miedzy sobą pod wieloma
względami, różne mają predyspozycje ułatwiające i utrudniające życiową samorealizacje, rozmaite są też ich rzeczywiste
i potencjalne zdolności rozwoju poprzez edukację jako wartość życiową, dającą realne szansę człowiekowi na to, aby
godnie zaistnieć w społeczeństwie obywatelskim. Przyczyny, przejawy i skutki odmienności rozwojowych oraz
niepełnej sprawności ludzi są na świecie zróżnicowane m. in. z powodu różnych warunków ekologicznych,
cywilizacyjnych, społeczno-ekonomicznych i odrębnych rozwiązań w polityce społecznej realizowanej w poszczególnych
krajach.
Pedagogika specjalna jest jedną z tych dyscyplin naukowych i dziedzin praktyki społeczno-wychowawczej, które
zmierzają do poprawy sytuacji psychologicznej i społecznej jednostek z różnymi odchyleniami od normy, dążą do
zmiany, wyrównania ich szans życiowych bez względu na jednostkowe biologiczne zaburzenia i ograniczenia oraz
społeczne utrudnienia.
Podmiotowe traktowanie rozwoju człowieka podkreśla pedagogiczny optymizm, pozytywne myślenie o szansach rozwoju
jednostki, a nastawienie na możliwości realizacyjne każdej osoby jest przesłaniem, prawem i obowiązkiem dostrzeganym w
wymiarze jednostkowym i społecznym. Powinno ono stać się podstawą kreowania nowej polityki społecznej wobec osób
niepełnosprawnych z jeszcze wyraźniejszym wyodrębnieniem zadań również dla interdyscyplinarnych rozwiązań w
teorii i praktyce edukacji i rehabilitacji.
W założeniach autorów i wydawnictwa podręcznik ten stanowić ma kompendium aktualnej wiedzy z pedagogiki
specjalnej ze szczególnym uwzględnieniem współczesnych tendencji przemian teorii i praktyki tej subdyscypliny
pedagogiki w nowej rzeczywistości społeczno-ustrojowej i edukacyjnej w Polsce i świecie.
Inspiracje i motywacje do podjęcia niniejszego opracowania wynikały z kilku przyczyn:
1)
od 1982 roku nie ukazał się nowy podręcznik akademicki pedagogiki specjalnej, a niniejsze zbiorowe
opracowanie 22 autorów z różnych ośrodków akademickich w kraju oraz dwa autorskie podręczniki Z. Sękowskiej
(1998) oraz J. Sowy (1997) są dobitnym potwierdzeniem dynamicznego w ostatnich latach rozwoju tej dyscypliny
oraz twórczego współdziałania w obszarze nauk pokrewnych;
2)
upowszechnianie aktualnej wiedzy praktycznej z pedagogiki specjalnej w procesie kształcenia nauczycieli
wychowawców stanowić ma na wszystkich kierunkach studiów stacjonarnych, zaocznych i podyplomowych w
zakresie pedagogiki, psychologii, socjologii i pracy socjalnej inspirację do aktywnego oraz kompetentnego
włączania się w proces edukacji osób o specjalnych potrzebach i możliwościach rozwojowych w integracji
społecznej z instytucjami całego systemu oświatowo-wychowawczego i innymi;
3)
najnowsza, bogata wiedza medyczna, psychologiczna i pedagogiczna z tego zakresu rozproszona jest w
wielu specjalistycznych monografiach i czasopismach, do których dostęp jest ograniczony.
Wobec upowszechniającego się integracyjnego systemu opieki, pomocy i edukacji dla wszystkich, uznania potrzeby
normalizacji życia osób niepełnosprawnych, istnieje pilna potrzeba udostępnienia i upowszechnienia nowoczesnej
wiedzy dotyczącej możliwości wczesnej diagnozy i wielospecjalistycznej interwencji, wsparcia społecznego w
przypadku pojawienia się rozmaitych, wciąż nowych, syndromów zaburzeń i ograniczeń rozwojowych, w
szczególności u dzieci i młodzieży. W rezultacie dość powszechnie potwierdzanych osiągnięć osób
niepełnosprawnych w procesie edukacji i rehabilitacji nastąpiła ewolucyjna zmiana postaw i zachowań społecznych
wobec tych jednostek, które wykazały się nieznanymi dotąd możliwościami adaptacyjno-integracyjnymi oraz
samorealizacyjno-emancypacyjnymi.
Zaprezentowana szerokiej grupie odbiorców
Pedagogika specjalna
eksponuje przede wszystkim podejście społeczno-
humanistyczne i integracyjne w podejmowaniu oraz rozwiązywaniu jej problemów, w ciągłym dialogu z
sytuacją społeczną jednostek odchylonych od normy. Edukacja specjalna, która wychodzi poza tradycyjną konwencję
dydaktyczną, jest próbą poszukiwania alternatywnych, socjalizacyjnych, akulturacyjnych, a równocześnie
terapeutycznych możliwości kreowania osobistych doświadczeń osób o nietypowym rozwoju, na podstawie ich
kompetencji osobistych i społecznych, wynikających z realnego obrazu cało życiowej samorealizacji. Koncepcja ta
eksponuje podmiotowość, godność i tożsamość każdej jednostki o specjalnych potrzebach edukacyjnych jako
wartościach stanowiących o jej autonomii psychicznej i społecznej.
W przygotowaniu zawodowym nauczycieli oraz osób studiujących dyscypliny pokrewne i współpracujących z
pedagogiką podręcznik ten spełnić może zarazem funkcje poznawczo-kształcące, jak i praktyczno-działaniowe.
4
W organizowaniu pomocy, aktywnego wsparcia ludzi z odchyleniami rozwojowymi, niezbędna jest współpraca i
koordynacja działań wielu osób reprezentujących różne instytucje i formy rewalidacji, rehabilitacji oraz resocjalizacji.
Efektywne współdziałanie zespołu profesjonalistów różnych dziedzin oraz rodziców i bezpośrednio zainteresowanych
powyższymi procesami możliwe jest dopiero wtedy, kiedy następuje pełne uświadomienie zróżnicowanych potrzeb
rozwojowych i edukacyjnych tych kategorii dzieci, młodzieży i dorosłych, które posiadają różne odchylenia od normy w
funkcjonowaniu fizycznym, umysłowym, emocjonalnym i społecznym. Staje się ono konkretne i realne wtedy, gdy
osoby z odpowiednimi nastawieniami emocjonalno-motywacyjnymi oraz dyspozycjami kompetencyjnymi tworzyć będą
wspólnie i odpowiedzialnie optymalne koncepcje indywidualnego i zbiorowego wsparcia. Idea opiekuńczości i
zasada pomocniczości w pedagogicznym oraz interdyscyplinarnym rozwiązywaniu problemów życiowych osób
niepełnosprawnych była myślą przewodnią autorów skryptu. Wyrównywanie szans edukacyjnych ludzi na różnych
etapach ich życia i rozwoju jest skuteczną działalnością inwestycyjną w kompetencje i dobrobyt każdego człowieka.
Rok pierwszego wydania podręcznikowego opracowania pedagogiki specjalnej zbiegł się z Jubileuszem 75-lecia powstania
Wyższej Szkoły Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie, która przyczyniła się nie tylko do
kształcenia specjalistów w tej dziedzinie, ale również do systematycznego rozwoju teorii i praktyki pedagogiki specjalnej
w okresie II i III Rzeczypospolitej. Pragniemy uczcić ten naukowy i dydaktyczny dorobek jej twórców poprzez
kontynuowanie tradycji upowszechniania wiedzy pedagogicznej niezbędnej do kształtowania świadomości społecznej na
rzecz wsparcia osób z odchyleniami od normy.
Pragnę wyrazić serdeczną wdzięczność Autorom poszczególnych tekstów za ich życzliwość i gotowość do współpracy
naukowej oraz edytorskiej. Koleżankom z Zakładu Pedagogiki Specjalnej dziękuję za twórcze inspiracje, konsultacje i
krytykę, w szczególności Paniom dr Barbarze Szychowiak i dr Jolancie Lausch-Żuk.
Profesorom Irenie Obuchowskiej, Zofii Sękowskiej Czesławowi Kosakowskiemu wdzięczny jestem za wnikliwą ocenę
konspektu pracy i konsultacje dotyczące dylematów pojęciowych. Pozostaje oczekiwanie na krytyczne reakcje
zainteresowanych.
Władysław Dykcik
CZĘŚĆ
1
WPROWADZENIE
W
PRZEDMIOT
PEDAGOGIKI
SPECJALNEJ
JAKO
NAUKI
Władysław Dykcik
1. Podstawowe pojęcia
Pedagogika specjalna jest nauką szczegółową pedagogiki, a jej przedmiotem jest opieka, terapia, kształcenie i
wychowanie osób z odchyleniami od normy, najczęściej jednostek mniej sprawnych lub niepełnosprawnych,
bez względu na rodzaj, stopień i złożoność objawów oraz przyczyn i skutków zaistniałych anomalii, zaburzeń,
trudności lub ograniczeń.
Odchylenia od normy mogą mieć charakter odchyleń powyżej i poniżej normy, to znaczy, że właściwości człowieka
określane jako ponadprzeciętne, ukształtowane powyżej przyjętych norm, jako jednokierunkowe uzdolnienia lub wybitne
zdolności wchodzą również w zakres zainteresowań przedmiotowych pedagogiki specjalnej. Ten sposób rozumienia
zakresu przedmiotu zainteresowań pedagogiki specjalnej staje się powszechniejszy i korzystny ze społecznego punktu
widzenia jej celów i zadań.
„
Pedagogikę specjalną charakteryzuje specjalny cel
- rewalidacja społeczna dzieci upośledzonych, chorych,
niedostosowanych społecznie lub w inny sposób odchylonych od normy" (M. Grzegorzewska, 1968, s. 3). Specyfika
przedmiotu jej zainteresowań wyraża się głównie w zasadach i metodach postępowania profilaktycznego,
usprawniającego, naprawczego i kompensacyjnego, z wykorzystaniem specjalnych urządzeń i pomocy naukowo-
dydaktycznych, stosowanych przez odpowiednio przygotowanego nauczyciela wychowawcę.
Pedagogika specjalna w języku angielskim określana jest jako
special education,
w języku francuskim
pedagogie
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]