[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Dzieci w rodzinie z problemem alkoholowymopracowa�a WANDA SZTANDERINSTYTUT PSYCHOLOGU ZDROWIA I TRZE�WO�CI Polskie Towarzystwo PsychologiczneWARSZAWA 1993Wielu rodzic�w jest szczerze zaniepokojonych tym, co dzieje si� z dzie�mi wobec faktu nadmiernego picia oraz incydent�w zwi�zanych z piciem. Wielu niepij�cych rodzic�w w rodzinach z problemem alkoholowym obawia si� obci��e� dziedzicznych, z�ego przyk�adu osoby pij�cej, wci�gania dziecka w imprezy z alkoholem, losu alkoholika. Niekt�rzy rodzice s� przera�eni mo�liwo�ci� niszcz�cego wp�ywu awantur rodzinnych lub rozbicia rodziny, inni za� s�dz�, �e dzieci niczego nie dostrzegaj�. Wielu ze wzgl�du na dzieci przemy �liwa po raz kolejny wersj� rozwodu pytaj�c siebie, co lepsze dla dziecka i kiedy b�dzie mia�o wi�ksze pretensje, gdy doro�nie: je�li si� zostawi alkoholika jego losowi wybieraj�c rozw�d, czy gdy wybierze si� trwanie w rodzinie z konsekwencjami picia. Niekt�re kobiety podrywaj� si� do aktywnego dzia�ania wobec pij�cego m�a (a m�owie wobecpij�cych �on) w�a�nie w obronie dzieci przed cierpieniem i widocznymi zaburzeniami. Tak jakby swoje �ycie i szcz�cie �atwiej by�o spisa� na straty ni� �ycie i szcz�cie swoich dzieci.Cz�� tych obaw ma realne uzasadnienie, cz�� nie. Wbrew p�ytkim obiegowym przekonaniom dzieci z rodzin alkoholik�w nie musz� gorzej si� uczy� (cz�sto s� najlepszymi uczniami), nie musz� mie� mniejszych sukces�w zawodowych i ekonomicznych (wielu z nich naprawd� �wietnie sobie radzi), nie musz� by� wcale niepewne i wycofane (wielu z nich jest aktywnych i przebojowych, wcze�nie wytreno-�wanych w zaradno�ci i odpowiedzialno�ci).S� jednak w tej sprawie teorie i prawdy na tyle wa�ne, �e warto je pozna� i uczyni� przedmiotem g��bszej refleksji.Dzieci z rodzin o problemie alkoholowym (lub innym powa�nym problemie rodzinnym) prze�ywaj� w porcji zdecydowanie wi�kszej ni� inne dzieci zak��cenia w stanie poczucia swojego bezpiecze�stwa. Do�wiadczaj� wi�cej napi��, l�ku, dezorientacji i samotno�ci. Ten stan rzeczy sprzyja tworzeniu si� obronnej postawy �yciowej.4Postawa obronna jest przeciwie�stwem postawy otwartej i ufnej aktywno�ci. W postawie obronnej zastyga si�, napina i zamyka, w tej drugiej za� rozgl�da si�, w�druje i eksperymentuje. Postawa otwartej i ufnej aktywno�ci sprzyja rozwijaj�cej zmianie, kt�ra zawsze zawiera element ryzyka. Postawa obronna cofa si� przed ryzykiem i zmian�.Osoba z nastawieniem obronnym to kto�:O �yj�cy w sta�ym pogotowiuemocjonalnym;O �yj�cy w postawie "mie� si� nabaczno�ci";O wyznaj�cy filozofi� �yciow� "abyprzetrwa�";O skoncentrowany na tym, by za nicnie straci� tego, co ma;O z wi�ksz� trudno�ci� podejmuj�cyryzyko zmiany i ryzyko rozwoju.Wszystkie dzieci, w tym i dzieci w rodzinach alkoholowych, rodz� si� z r�nym wyposa�eniem:odporno�ci�, temperamentem i innymi cechami. �yj�c w rodzime dostaj� od doros�ych wsparciemniej lub bardziej sta�e i rozwa�ne, poniewa� zale�y to od cz�onk�w tej rodziny i ich indywidualnych mo�liwo�ci. Tote� wa�ne jest, by pami�ta�, �e mo�na tu m�wi� tylko o pewnych trendach i sk�onno�ciach oraz o tym, �e sytuacja w rodzinie alkoholowej czemu� sprzyja lub nie sprzyja. Zale�nie od mnogo�ci czynnik�w nie do ko�ca nam znanych efekty jej wp�ywu s� r�ne.Postawa obronna jest zwi�zana z urazami, kt�re prze�ywa dziecko. Je�li chodzi o dzieci z rodzin o problemie alkoholowym mo�na m�wi� o urazach ostrych i urazach rozmytych.Uraz ostry to pojedyncze lub powtarzaj�ce si� przera�aj�ce do�wiadczenia w postaci b�lu, przemocy, upokorzenia czy seksualnego nadu�ycia. Trzeba jasno powiedzie�, �e wszelkie ostre, psychologiczne urazy dzieci�stwa zdarzaj� si� tak�e w rodzinach, w kt�rych nie ma alkoholu i b��dem by�oby klasyfikowa� rodziny na takie, w kt�rych jest alkoholizm i przemoc oraz takie, w kt�rych nie ma ani jednego, ani drugiego. Rzeczywisto�� nie jest tak schematyczna. Przemoc, b�l i nadu�ycia seksualne istniej� tak�e w rodzinach, w kt�rych nie6tylko nie ma choroby alkoho^wej, ale nawet nie pije si� znacz�cych ilo�ci alkoholu. Jednak alkohol sprzyja, wyostrza i dramatyzuje tego typu zdarzenia.Dzieci bywaj� ofiarami i �wiadkami przemocy. Prze�ywaj� przera�enie, obaw� o �ycie swoje lub swoich najbli�szych. Prze�ywaj� te� bunt i nienawi��. Zdarza si�, �e stany, kt�re prze�ywaj� dzieci przerastaj� mo�liwo�ci asymilowania tych uczu�. Zostaj� one wi�c odci�te i wyparte. Je�li kto� z rodziny goni innych z no�em w r�ku, obron� przed przera�eniem bywa patrzenie na to jak na nierzeczywisty film, z kt�rym nie ma si� nic wsp�lnego. Odrealnienie i znieczulenie s� dobrymi �rodkami obrony.Oddzielne miejsce w sprawie uraz�w dzieci�stwa zajmuje kwestia seksualnego wykorzystywania dzieci. Chodzi o taki rodzaj kontakt�w, kt�ry niekoniecznie prowadzi do stosunku seksualnego lub jest oparty na gwa�cie, obejmuje jednak pieszczoty, poca�unki i dotykanie o charakterze seksualnym. Mog� to by� r�nego typu "zabawy seksualne" nios�ce przyjemne podniecenie tak�e dzieciom. Wraz z podnieceniem i aur� owocu zakazanego syteacja taka rodzi wstyd, wstr�t i poczucie, �e jes*: ;t�zbrukanym. Wywo�uje tak�e przera�enie, �e kto� inny, doros�y (matka) mo�e si� dowiedzie�, pot�pi� i surowo ukara�. Niezale�nie od charakteru wykorzystania seksualnego, to jest zar�wno poprzez przemoc i uwiedzenie, do�wiadczenie to, tak czy inaczej, daje dziecku uczucie wsp�udzia�u i przekonania, �e ono samo zrobi�o co� bardzo z�ego. Dlatego szansa na kontakt w tej sprawie z dzieckiem jest tak bardzo ma�a. Naturalnie, doro�li wykorzystuj�cy seksualnie nie s� bez wp�ywu na poczucie winy i l�ku u dzieci przed odkryciem tej "przera�aj�cej sprawy". Dlatego zapewne tak ma�o wiemy o do�wiadczeniach dzieci wykorzystywanych seksualnie. Piecz�� milczenia rozci�ga si� na ca�e doros�e �ycie, w szczeg�lnych tylko przypadkach � najcz�ciej w g��bokiej terapii � zdarza si� j� zdejmowa�. Dzieci wykorzystywane seksualnie (dotyczy to g��wnie dziewczynek, lecz nie tylko) mog� reagowa� brakiem apetytu i apati�, niezrozumia�ym unikaniem kogo� doros�ego, niezrozumia�ym uporem, rysunkami o tre�ciach seksualnych, odczuciem otoczenia (w szkole, w�r�d innych os�b znaj�cych dziecko), �e "sta�o si� co�" co trudno zrozumie�.8Przera�aj�ce do�wiadczenia bywaj� skutecznie wyparte. S� ludzie, kt�rzy m�wi�: nic a nic nie pami�tam do drugiego (si�dmego, pi�tnastego) roku �ycia. Nic nie pami�tam z moich kontakt�w z ojcem. Pami�tam bardzo ma�o, tylko... itd.Uraz rozmyty to drugi rodzaj urazu. Nie ostrego i wyra�nego si� nie dzieje, lecz �yciu towarzyszy pi�tno niepokoju, chaosu i braku oparcia. Ten rodzaj urazu jest bodaj cz�stszy w do�wiadczeniu dzieci z rodzin o problemie alkoholowym. Chodzi o sytuacj� braku porz�dku, sytuacj� nieprzewidywalno�ci, gotowo�ci obronnej wobec tego "co za chwil� si� wydarzy".Ka�demu cz�owiekowi, szczeg�lnie za� dziecku, potrzebna jest jaka� mapa, s�u��ca orientacji w otoczeniu. Mapa m�wi�ca, �e gdzie� jest zimno a gdzie� gor�co, �e je�li jest dobrze co� zrobione, to b�dzie nagroda, a je�li �le, to nale�y oczekiwa� kary. Tu mo�na liczy� na cierpliwo��, a tam na wskaz�wk�. Gdy zaboli, mama poca�uje. Jak jest co� wa�nego, to tata wys�ucha. Gdy rodzice obiecaj�, na pewno to si� spe�ni. Gdy zabroni�, to naprawd� nie wolno. I tak dalej.Do�wiadczenie dziecka w rodzinie alkoholowe! to do�wiadczenie totalnego zagubienia i chaosu Nigdy nie wiadomo na co mo�na liczy�. Wszystko zale�y od chwilowego nastroju. Cokolwiek nie zrobisz, zrobisz �le. Gdy cos zaboli, raz mama poca�uje, innym razem zbije. Nikt nie wys�ucha chocia� wszyscy wiedz� lepiej za ciebie,, co masz robi�. Tylko niekt�re obietnice s� spe�niane, me wiadomo kiedy i dlaczego. Doro�li raz si� Icochaj�, raz nienawidz�. Jeszcze wczoraj tata pakowa� walizk�, dzisiaj ca�uj�c si�, poszli razem do kina. Mama m�wi, �e nie odezwie si� ani s�owem, gdy tata wypije, lecz leci z domu na ka�dy telefon od niego. Rodzice s� zagubieni, sami nie wiedz�, czego chc�. W�a�ciwie jedno naprawd� wiadomo i to jest dobrze - jak powiedzia� pewien ch�opiec ~ �e po wakacjach b�dzie jesie�, potem zima i wiosna i znowu lato; to jedno wiadomo na pewno.Tego rodzaju chaos sprawia, �e dziecko odrywa si� od rzeczywisto�ci. Rzeczywisto�� nieprzewidywalna od pewnego stopnia � wystrasza i odsuwa. Traci si� poczucie sprawczo�ci. Ucieka si� w ksi��ki, muzyk�, marzenia i fantazje. Wobec braku realnej10mo�liwo�ci radzenia sobie z trudn� rzeczywisto�ci�, kt�ra otacza, tworzy si� rzeczywisto�� z�udn�, maj�c� jednak bezpieczny stopie� uporz�dkowania.Efektem tego rodzaju prze�y� jest tak�e dostosowanie si� do nienormalno�ci. Chodzi o to, �e w budowaniu takiej mapy, s�u��cej orientacji w stosunkach z otoczeniem mo�na przyj��, i� stanowi ona chaos lini bez �adu i sk�adu. Jednak jak pi�knie powiedzia� poeta:Je�li w domu nie nauczysz si� odr�nia� prawdy od fa�szu, jakie poradzisz sobie sam w �wiecie, w kt�rym roi si� od podst�pu?TRZY NAUKIMro�na powiedzie�, �e dziecko w rodzinie z problemem alkoholowym uczy si� trzech rzeczy:Nie ufa�. Nie m�wi�. Nie odczuwa�.O Nie llfaC jest konkluzj� i intuicj� �ycia w chaosie i wobec uraz�w, jakie oferuje �ycie. Nie ufa� oznacza te� w�a�nie nie mie� busoli ani mapy. Poniewa� ufno�ci i porz�dku �wiata dziecko uczy si� od rodzic�w i poprzez rodzic�w, brak oparcia w doros�ych pozbawia je pewno�ci i rozeznania. Nie spe�nione obietnice, nie dotrzymane umowy, zagubienie doros�ych, niesp�jno�� ich dzia�a�, niekon-12sekwencje wychowawcze � wszystko to nie sprzyja kszta�towaniu si� orientacji i ufno�ci. Nieufno�� budzi obronno��, za� brak porz�dku rodzi chaos, tak�e chaos wewn�trzny, chaos my�li i nieuporz�d-kowanie �ycia uczuciowego.O Nie ITl�wi� jest silnym komunikatem od doros�ych wobec dzieci w sprawach zwi�zanych z problemami alkoholowymi. Nie m�wi si� o tym, �e on (ona) pije. Enigmatycznie m�wi si� o z�ym samopoczuciu, niedyspozycji czy z�ej kondycji. W...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]